Badnjak: Značaj i običaji kod pravoslavnih Srba
Značaj i običaji kod pravoslavnih Srba
Izvor: National geographic Srbija
Kod pravoslavnih Srba drvena oblica koja se obredno nalaže na vatru domaćeg ognjišta na Badnje veče naziva se badnjak. Drvo za badnjak koje porodice unose u dom je najčešće mlad cer koji se ritualno seče u rano jutro Badnjeg dana. Sve u vezi sa njim – sečenje, priprema, unošenje i slaganje – izvodi se kroz veći broj složenih obreda, koji se razlikuju u zavisnosti od dela zemlje.
Prema badnjaku se pravoslavni vernici u Srbiji odnose kao prema božanstvu – prinose mu žrtve u vidu žita, vina i meda i pozdravljaju ga. Badnjak se ritualima ne vezuje samo za Badnji dan, već on ponegde gori i na dan Božića, kada položajnik udara po njemu žaračem ili granom, prizivajući tako sreću i napredak porodice – da budu jednaki kao varnice.
Paljenje badnjaka obavlja se u znak sećanja na vatru koju su vitlejemski pastiri naložili u pećini u kojoj se rodio Isus Hrist ne bi li na taj način zagrejali novorođenče i njegovu majku.
U današnje vreme, kada vernici najčešće nemaju mogućnost da u kući zapale vatru, badnjak se uglavnom koristi za ukrašavanje doma na Badnji dan.
Loženje badnjaka
Paljenje badnjaka obavlja se u znak sećanja na vatru koju su vitlejemski pastiri naložili u pećini u kojoj se rodio Isus Hrist ne bi li na taj način zagrejali novorođenče i njegovu majku. Ponegde se veruje i da je naložen badnjak simbol krsta na kome je Isus razapet, a toplina vatre simbolizuje spasenje ljudskog roda do kog dolazi zahvaljujući Hristovoj žrtvi.
Filolozi, istoričari religije objašnjavaju da je ovaj običaj nasleđe stare slovenske vere, prenete u hrišćansku eru Srba. Badnjak, po tom tumačenju, predstavlja božanstvo koje umire spaljivanjem, a potom vaskrsava, a kojem se molimo i pružamo žrtvu da bismo zauzvrat dobili plodna polja, zdravlje i sreću. Vatra simbolizuje svetlost Sunca, koje pruža život i trebalo bi da bude blagonaklono prema vernicima i u narednoj godini.
Drveće iz roda hrastova, koje se najčešće bira za badnjak, u staroslovenskoj religiji je bilo jedno od najobožavanijih, povezano s Perunom, bogom munje i groma.
Običaj loženja badnjaka se odvija na javnim mestima odnedavno iako mnogi veruju da je reč o staroj tradiciji, a rođen je među vojnicima koji su ih ložili u kasarnama. Štaviše, u Kraljevini Jugoslaviji je ta tradicija standardizovana kao vojna ceremonija s badnjakom, a to je sve trajalo do izbijanja Drugog svetskog rata.
Drveće iz roda hrastova, koje se najčešće bira za badnjak, u staroslovenskoj religiji je bilo jedno od najobožavanijih, povezano s Perunom, bogom munje i groma.
Poslednjih decenija, badnjak ima značajnu ulogu u obeležavanju Božića i Badnjeg dana kada je reč o proslavljanju u organizaciji Srpske pravoslavne crkve i lokalnih zajednica. Na Badnji dan, vernici svečano seku i nose badnjak do hrama, u čijoj se porti obavlja on slaže, što je praćeno blagosiljanjem sveštenika. Na kraju ove svečanosti, vernici okupljeni oko vatre posmatraju vatru badnjaka…
