Kulturna i umetnička baština sakralnih objekata Opštine Opovo: Srpska pravoslavna opština Sakule

by Glas Opova | 10.11.2024. | ISTORIJA I FELJTONI

SAKULE, 10. novembar 2024 – Sakule se nalazi na severnoj periferiji Opštine Opovo i u neposrednom je susedstvu sela Idvor. Kao i sva ostala potamiška mesta, naselje je smešteno na levoj obali reke Tamiš. Sakule je selo pitomih i vrednih ratara, poznato i po plodnim vinogradima i velikim stočarskim farmama. Na osnovu arheoloških nalaza znamo da prva ljudska naselja na prostoru današnjeg Sakula potiču iz perioda neolita – mlađeg kamenog doba. Ostaci starčevačke i vinčanske kulture pronađeni su u Starom selu, Truntalju i Sigetu.

U dostupnoj literaturi autori navode da se selo Sakule prvi put pominje 1452. godine. Jedna zanimljiva pretpostavka se vezuje za istoriju Sakula, koju pominju i mađarski, ali i naši istoričari. Naime, jugozapadno od sela je potez zvani Truntalj, u mađarskoj monografiji o Torontalskoj županiji, navodi se pretpostavka da se na ovom potezu nalazila tvrđava – kula Torontal koja datira iz 10. veka, kasnije eponimni naziv za Torontalsku županiju.

Najkonkretnije istorijsko pominjanje Sakula datira iz 17. veka kada su kaluđeri iz Pećke patrijaršije 1660. i 1666. godine sakupljali milodare po Banatu, pa su tako zabeležili i ovo selo. U katastigu (zapisu) Pećke patrijaršije u Sakulama se beleže pop Maksim, Živko, Mladen, Peša Tamarić, Isak, Boža, Sava Jakovljević, Živko Sremac, Veličko i Fijat Janošev. Zanimljivo je da je iste godine zabeleženo i Donje Sakule, na osnovu čega možemo pretpostaviti da su možda postojala dva naselja u neposrednoj blizini. Po oslobođenju Banata od Turaka, Sakule će u okviru novoformirane Vojne granice ući u sastav XII nemačkog graničarskog puka.

Najstarije naselje savremenog Sakula nalazilo se na današnjoj zapadnoj periferiji prema Tamišu, koje Sakuljani nazivaju Staro selo, odakle se kasnije širilo ka severoistoku i jugoistoku. Tu je sagrađena i prva crkva i na tom mestu danas se nalazi zidani krst. Nekada je postajala Vodica Sv. Petke blizu Tamiša, ali se više ne koristi jer je svake godine Tamiš plavio.
Današnja crkva posvećena je Svetom Nikoli, odnosno prazniku „Prenos moštiju svetog oca Nikole“. Zidana je između 1844. i 1846. godine i ima status nepokretnog kulturnog dobra od velikog značaja proglašenog od strane Pokrajinskog i Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture.

Visina crkve je 40 metara, i jedna je od najviših u okolini. U pitanju je reprezentativna jednobrodna građevina razuđenih fasada, izvedena u klasicističkom stilu. Severna i južna fasada rešene su sa dubokim polukružno završenim nišama u kojima su smešteni prozori, a na zapadnom pročelju polukružno završen prozor nad portalom flankiraju dve slepe niše istog oblika i dimenzija.
Unutrašnja dekoracija poseduje stilsko jedinstvo, budući da je nastala kao delo jedne grupe majstora u kratkom vremenskom periodu.

Ikonopis je radio Konstantin Pantelić između 1856. i 1857. godine. Ikonostas na oltarskoj pregradi, arhijerejskom i Bogorodičinom tronu, čini celinu sa njihovim arhitektonskim konstrukcijama i skulptorskim radom (dverima, oplatom i rezbarijom). Isti rezbar je verovatno načinio i dva nalonja (pokretna stočića) za celivajuće ikone, a po svoj prilici istovremeni su i ornamentalni i figuralni ukras na zidovima hrama.

Autor ikonostasa, slikar Konstantin Pantelić  (Ruma, 1800 ili 1802  – Donji Tovarnik, 1882) bio je štićenik mitropolita Stratimirovića i Lukijana Mušickog, što mu je donelo brojne narudžbine za velike slikarske poslove.
U slikarskom opusu Pantelić ima 18 ikonostasa i preko 500 ikona. Svojim radom dao je značajan prilog preobražaju srpskog građanskog društva u Vojvodini, njegove kulture, umetnosti i nacionalne svesti. Likovni kritičar Sreto Bošnjak, Pantelića svrstava u red srpskih slikara tog vremena koji su svoj oslonac tražili u evropskom, posebno bečkom klasicizmu, bidermajeru i romantizmu, oslobađajući srpsko slikarstvo od zoografskih kanona srednjovekovne tradicije.

Na osnovu ranijih popisa imamo saznanja da je umetničko i kulturno – istorijsko bogatstvo sakulske crkve činilo više ruskih ikona iz XVIII veka, za koje se još pre 40 godina navodi da su u veoma lošem stanju. Takođe, u popisima se pominje jedna ikona iz prve polovine XIX veka i celivajuće praznične ikone na plehu slikane obostrano, dela dvojice majstora iz sredine XIX veka, kao i jedno okovano jevanđelje sa gornjom koricom ukrašenom reljefnim predstavama u metalu, štampano u Rusiji 1760. godine, pod pokroviteljstvom carice Jelisavete, ćerke Petra Velikog.

Rekonstrukcije i renoviranja sakulske crkve rađena su u više navrata. Tako su 1929. godine menjani prozori, zapadna, južna i severna vrata, urađen je prvi red stolova i podne pločice, a 1997. godine izvedeni su radovi na pokrivanju krova novim biber crepom.

Obnova kompletne untrašnjosti hrama rađena je 2005. godine, renoviranje parohijskog doma 2019. (enterijer) i 2021. (eksterijer), crkveni toranj je renoviran 2022., dok su prozori na crkvi zamenjeni 2023. godine.

Projekat „Kulturna i umetnička baština sakralnih objekata Opštine Opovo“ realizovao je projektni tim Udruženja građana Glas Opova: Čeda Vučković, Zoran Lazić, Dimitrije Jovanov i Marko Lazić. 

Ovaj projekt je sufinansiran iz Budžeta Autonomne pokrajine Vojvodine – Pokrajinski sekretarijat za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.