Kulturna i umetnička baština sakralnih objekata Opštine Opovo: Katolička župa Opovo

by Glas Opova | 19.11.2024. | ISTORIJA I FELJTONI

OPOVO, 19. novembar 2024 – Prvo pomijanje sela Želj u istorijskim pisanim izvorima vezano je za 1334. godinu kada se naselje spominje u popisu katoličkih župa u Banatu. U tom popisu je navedeno da se sveštenik zvao Dominik, a pretpostavljamo da su katoličko stanovništvo činili Mađari. Želj se pominje i 1456. godine, kada je ugarski kralj selo poklonio Janošu Hunjadiju, ali se mađarsko stanovništvo iselilo iz Želja nakon turskog osvajanja Banata u 16. veku. Prvobitno ime naselja je bilo Sel, što se na mađarskom čita kao Šel, dok su ga Srbi kasnije zvali Žel, što je preraslo u Želj. U 18. veku Želj i Opava se navode kao jedno mesto – Opava, odnosno Opovo, a tokom kolonizacije Banata u drugoj polovini 18. i početkom 19. veka, Opovo naseljava katoličko stanovništvo i to uglavnom Nemci i Hrvati, ali i brojne druge nacionalnosti koje su živele širom Habsburške monarhije.

Kako je Opovo bilo sedište 12. graničarskog puka, po zapovesti carice Marije Terezije i trošku države prva crkva od drveta zajedno sa parohijskim stanom izgrađena je na današnjem mestu raskrsnice ulica Stanka Tomića i Borisa Kidriča. Ova crkva je imala oltar, propovedaonicu, pričesne klupe, krstionice, ispovedaonicu i devet klupa, dok je izvan crkve bilo zvono na dva stuba. Crkva je bila posvećena Blaženoj djevici Mariji i crkvena godišnjica se slavila 15. avgusta. Prema navodima Andreasa Majera, i danas postoje neki bakarni i drveni predmeti od tog inventara, kao i jedna slika.

Takođe, o trošku države, 1776. godine izidana je današnja crkva ali sa drvenim tornjem posvećena Sv. Elizabeti Ugarskoj. Istovremeno, sazidan je i župni dom, koji zajedno sa crkvom, danas predstavlja najstarije sačuvane arhitektonske objekte u Opovu. Zanimljiv deo inventara crkve su orgulje sa pet registra, koje je crkva dobila 1838. godine, koje se i danas nalaze u crkvi ali im je potrebna restauracija.. Takođe, toranj od dasaka je uz pomoć erara, 1847. godine uklonjen i sazidan novi od čvrstog materijala. Malo zvono za umrle kupljeno je 1837. godine, ostala zvona su nabavljena tokom Prvog svetkog rata, dok su nova zvona kupljena 1924. godine uz pomoć tadašnje političke uprave. Krst ispred crkve

Crkvena godišnjica, odnosno Kirbaj slavi se 19. novembra. Svetica kojoj je crkva posvećena, Elizabeta Ugarska rođena je 1207. godine u Bratislavi, a umrla je 1231. u Marburgu. Bila je ugarska princeza, katolilička redovnica i svetica iz dinastije Arpadovića. Za sveticu je proglašena 1235. godine, a smatra se zaštitnicom pekara, prosjaka, siromaha, humanitarnih delatnika, bolnica, udovica, ljudi u progonstvu i mladih supruga. Njeni simboli su ruže, hleb i milosrđe.

Elizabeta Ugarska je ćerka ugarskog (mađarskog) kralja Andraša II i vema mlada, nakon udaje i pogibije muža zamonašena je pristupajući franjevačkom redu. Smatra se jednom od najpoznatijih svetiteljki franjevačkog reda i njena ikonografija baš tako varira. Često se prikazuje kao redovnica franjevka, međutim, s druge strane prikazuje se i kao kraljica. Njen najčešći atribut je pregača sa buketom ruža, a između ostalog prikazuje se i sa trostrukom krunom koja označava njeno kraljevsko dostojanstvo, kraljevsku udaju i takođe, proslavu na nebu što je kao svetiteljka stekla. Između ostalog, ona se prikazuje i okružena unesrećenim i i ubogim ljudima kojima udeljuje milostinju

Crkva u Opovu poseduje monumentalnu oltarsku palu posvećenu ovoj svetici i to je delo koje se umetnički ističe, a rad je nepoznatog austrijskog slikara iz 18. veka, baroknog izraza, najverovatnije bečke provinijencije. Na kompoziciji je prikazana stojeća figura Elizabete Ugarske okružena ljudima kojima udeljuje milostinju. Oko glave ima oreol, dok u ruci drži krunu i ona je ovde predstavljena kao oličenje karitasa što je hrišćanska ljubav prema bližnjima.

U hramu se čuvaju i ostale ikone posvećene svetim ličnostima, kao što su predstava Svetog Josifa sa mladim Hristom, više predstava Bogorodice, a jedno od tih dela je Bogorodičino bezgrešno začeće (Bogorodica inokulata), zatim ulje na platnu Svetog Vendelina. Kao i u svim rimokatoličkim crkvama i ovde se nalaze skulpture od bojenog gipsa i bojenog drveta: Bogorodičino bezgrešno začeće, kipovi Svetog Antuna Padovanskog i Svetog Josifa, kai i skulptura koja prikazuje umrlog Hrista na njegovom grobu.

Kada je u pitanju istorijska nauka, za nacionalnu arheologiju izuzetno je značajno ime monsinjora Andreasa Majera (1917-1992) koji je u periodu od 1950. do 1983. godine bio župnik u Opovu. Još kao gimnazijalac u rodnoj Beloj Crkvi zainteresovao se za arheologiju obilazeći okolinu u potrazi za istorijskim artefaktima, koje sakuplja i vremenom pravi vrednu arheološku zbirku. Činjenica je da je Majer bio arheolog amater, ali dobro upoznat sa arheološkom metodologijom, tako da je sve nalaze uredno dokumentovao. Nalazi iz njegove zbirke koja je brojala 1388 artefakata upotpunili su arheološku kartu južnog Banata sa 24 lokaliteta.

Matične knjige se vode od 1766. godine, a u župnom domu se nalazi bogata pisana i fotografska arhiva.

Tokom 258 godina od izgradnje, crkva i župni dom su više puta renovirani, a poslednje decenije urađeno je renoviranje enetreijera i eksterijera crkve i župnog doma uz sufinansiranje Središnjeg državnog ureda Hrvata izvan Republike Hrvatske i lokalne samouprave.

Projekat „Kulturna i umetnička baština sakralnih objekata Opštine Opovo“ realizovao je projektni tim Udruženja građana Glas Opova: Čeda Vučković, Zoran Lazić, Dimitrije Jovanov i Marko Lazić

Ovaj projekt je sufinansiran iz Budžeta Autonomne pokrajine Vojvodine – Pokrajinski sekretarijat za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

Reference:
Andreas Majer, Opovo – prilozi za monografiju, 2001