Seoba Srba, čuveno delo Paje Jovanovića
OPOVO, 6. oktobar 2021 – U stalnoj postavci Narodnog muzeja Pančevo nalazi se jedna od najpoznatijih slika srpske umetnosti – Seoba Srba (ulje na platnu, 127×190,5cm), čiji je autor Paja Jovanović.
Seoba Srba, ili pun naziv Seoba Srba pod patriarhom Arsenijom III Crnojevićem, jeste niz od četiri slične uljane slike koje prikazuju Srbe, predvođene srpskim patrijarhom Arsenijem III Crnojevićem, kako napuštaju Staru Srbiju tokom Velikih seoba Srba 1690—1691. godine. Prvu je naručio karlovački mitropolit i patrijarh srpski Georgije Branković 1895. godine i trebalo je da bude prikazana na Milenijumskoj izložbi u Budimpešti sledeće godine. Po mišljenju srpskog sveštenstva, to je trebalo poslužiti legimitizaciji srpskih zahteva za versku autonomiju i delimičnu samoupravu u Austrougarskoj, podržavajući tvrdnju da su Srbi napustili svoju otadžbinu po nalogu Svetog rimskog cara kako bi zaštitili habzburške granice.
Prva slika je završena 1896. godine sa dimenzijama 380×580 cm, a nešto kasnije te godine je predstavljena patrijarhu Geogriju. Nezadovoljan, patrijarh je od Jovanovića zatražio da ovoj rad prilagodi u skladu sa stavom crkve o seobi. Iako je Jovanović izmenu uradio relativno brzo, on to nije stigao da uradi na vreme kako bi bila prikazana u Budimpešti i stoga je morala biti prikazana u Patrijaršijskom dvoru u Sremskim Karlovcima.
Jovanović je završio ukupno četiri verzije slike, od kojih su tri preživele. Prva verzija je izložena u zgradi Patrijaršije u Beogradu, druga se nalazi u Narodnom muzeju Pančevo a četvrta u Konaku kneginje Ljubice u Beogradu. Seoba Srba ima kultni status u srpskoj popularnoj kulturi, a nekoliko autora smatra je jednim od najboljih Jovanovićevih dela.
Verzija koja se čuva u Narodnom muzeju Pančevo prenosi nam prvobitnu ideju autora – prikazujući portret tadašnjeg srpskog društva, uz težnju ka istorijskoj autentičnosti istovremeno poseduje heroizovanu notu. Zastupljeni su pripadnici crkvene hijerarhije, ratnici i običan narod u zbegu sa stokom. Delo je naslikano 1895-1896. godine, pre dovršenja ispravki na monumentalnoj kompoziciji koja se čuva u Muzeju Srpske pravoslavne crkve u Beogradu. Potom ga je umetnik prodao zagrebačkom trgovcu umetninama Petru Nikoliću uz pravo na umožavanje na pedeset godina. U vidu litografske reprodukcije slika je dospela do mnogih domova i vremenom postala nacionalna ikona. Narodni muzej Pančevo uz pomoć gradskih vlasti delo otkupljuje od Marije Radojčić iz Pančeva 1971. godine. Slika nam autentično svedoči o jednom presudnom istorijskom događaju kao i istorijskom trenutku samog nastanka dela, o razvoju i stanju u umetnosti i kulturi srpske etnije, te stoga predstavlja veoma vredno delo od nacionalnog značaja.
