Prirodna arterija srednjeg i južnog Banata
Projekat „Potamišje – bogatstvo biodiverziteta i značaj njegove zaštite“ podržan je od strane Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, javno informisanje i odnose sa verskim zajednicama
OPOVO, 14. oktobar 2023 – Od svog izvora na Karpatima, preko rumunskog i srpskog Banata, pa sve do susreta sa Dunavom kod Pančeva, reka Tamiš širi lepezu eko sistema koji se prožimaju i dopunjuju u svojim sličnostima i različitostima, gradeći čudesno bogat biodiverzitet.
Tokom svoje geološke istorije Tamiš je milenijumima oblikovao predele duž svog toka, a kasnije posredno ili neposredno uticao na ljude koji su tu živeli i na razvoj njihovih kultura.
Ambivalentnost njegove moći i ćudi ogledala se u blagodetima koje je davao u poljoprivredi, lovu i ribolovu, ali je s druge strane tokom visokog vodostaja i poplava pokazivao svoju razarajuću stranu.
Ali Tamiš je pre svega stvarao.
Poplave/Foto: Glas Opova
Po dužini i veličini sliva, to je šesta reka u Srbiji, izvire na planini Semenik u severnim delovima rumunskih Karpata i nakon 359 kilometara rečnog toka uliva se u Dunav kod Grada Pančeva. Tamiš u Rumuniji ima veliki broj manjih pritoka, dok je u Srbiji samo jedna, reka Brzava, koja je danas u funkciji hidrosistema Dunav – Tisa – Dunav. U gornjem toku to je plahovita planinska reka koja tek nizvodno od Lugoša dospeva u Panonsku niziju gde stiče osobine trome ravničarske reke. Kod sela Jaša Tomić, Tamiš ulazi u srpski deo Banata i kroz našu zemlju protiče dužinom od 118 kilometara.
Na osnovu bogatog arheološkog materijala znamo da su prve ljudske naseobine na obalama Tamiša nastale još u neolitu – mlađem kamenom dobu, gde su se starčevačka, a kasnije i vinčanska kultura širile uzvodno ka karpatskom basenu. Kontinuitet praistorijskih i istorijskih kultura nastavlja se i tokom metalnog doba, antike, seobe naroda, ranog i poznog srednjeg veka, pa sve do savremenog doba.
Tamiš kod Opovo/Foto: Glas Opova
Danas se u srpskom delu Banata, na obalama Tamiša nalazi 20 seoskih i gradskih naselja: Jaša Tomić, Boka, Šurjan, Sutjeska, Sečanj, Neuzina, Botoš, Tomaševac, Orlovat, Uzdin, Idvor, Farkaždin, Sakule, Čenta, Baranda, Opovo, Sefkerin, Glogonj, Jabuka i Pančevo. Većina ovih naselja su seoskog tipa i stanovništvo se uglavnom bavi poljoprivredom. Jedini pravi, gradski i industrijski centar nalazi se na njegovom ušću i to je Grad Pančevo.
Geomorfološki, dolina reke je na pojedinim delovima širine i do 10,6 km. Poplavne livade i široke mrtvaje zauzimaju najveći deo otvorenih prostora. Delovi ovog raznolikog vodenog ekosistema su i ribnjaci, postoje očuvane površine pod prirodnim šumama ali i prostrane plantaže topola, a osobenost područja su brojne slatine.
Stado ovaca na pašnjaku kod Opova/Foto: Glas Opova
Glavne osobine Tamiša su izražena kolebanja vodostaja i meandriranje. Vodni režim Tamiša je posledica režima padavina i temperaturnih prilika u gornjem toku reke, odnosno u oblasti zapadnih Karpata odakle Tamiš, preko svojih pritoka, prima većinu vode. Velike vode Tamiša pojavljuju se krajem zime i u rano proleće, kao posledica otapanja snega, a leti kao posledica jakih kiša. Budući da je Tamiš uključen u hidrosistem DTD, njegov vodni režim kontroliše čovek. Upravo zbog toga, količina i režim padavina u Banatu nemaju veći uticaj na rečni režim Tamiša.
Zbog ugroženosti vodama do 18. veka korišćene su samo površine na višim terenima i gredama, a veliki kompleksi zemljišta, preko 50% površina, bile su pod vodom, barama i močvarama. Od 18. veka započinju regulacioni radovi na Tamišu kopanjem proseka i presecanjem meandara u cilju bržeg odvođenja visokih voda i sprečavanja čestih i dugotrajnih poplava. Na taj način, srednom 19. veka, prosecanjem oko 100 značajnijih okuka izvršeno je skraćenje trase za oko 140 km.
Nasip/Foto: Glas Opova
Da bi se zaštitilo poljoprivredno zemljište izgrađeno je oko 200 km nasipa i više od 12 sistema za odvodnjavanje. Međutim, mogućnost poplava postoji praktično na celoj površini sliva, izuzev sektora sa nasipima i gde su regulisani glavni tokovi reka.
Kod Barande i Čente, prokopan je 1934. godine kanal Karašac dug 7 km, koji povezuje Dunav i Tamiš i služi za razmenu voda ove dve reke. Velike vode Tamiša teku uglavnom prema Pančevu, a manji deo se odvaja kod Čente i teče Karašcem prema Slankamenu. Pri velikim vodama Dunava, kada Tamiš uglavnom ima manje vode, ušće Tamiša se pomera kod Čente, a kanal Karašac i Tamiš od Čente do Pančeva predstavljaju rasteretni krak Dunava. Ove Dunavske vode predstavljaju za Tamiš veliko opterećenje. Na području uzvodno od Čente do Botoša je, usled velikog uspora, cela dolina plavljena.
Velike bele, čaplje, sive čaplje, kašičari/Foto/Glas Opova
U cilju kontrolisanja režima voda, između 1971. i 1074. godine podignute su hidroregulacione ustave kod Botoša, Čente, Opova i Pančeva. Izgradnjom hidrocentrale Đerdap, Dunav je uzvodno pretvoren u akumulaciju, a samim tim i vodostaj Tamiša od Dunava uzvodno do Barande je izmenjen tako da visoke vode traju duže, a nivo podzemnih voda je viši. Bilo da se radi o prirodnim ili antrpogenim uticajima, Potamišje je oduvek bilo značajno biodiverzitetsko područje. Zahvaljujući geomorfološki formiranom širokom toku razliva, Tamiš stvara ekološke uslove za opstanak velikog broja različitih vrsta vodenih, livadskih i šumskih staništa. Po tome, a imajući u vidu još uvek nizak intenzitet korišćenja, kao i po broju zabeleženih divljih vrsta, ovo područje je jedinstveno u Srbiji i u regionu.
Tekst i foto: Glas Opova
Izvor podataka: Pokrajinski zavod za zaštitu prirode – Studija zaštite PIO „Potamišje
Projekat „Potamišje – bogatstvo biodiverziteta i značaj njegove zaštite“ podržan je i sufinansiran od strane Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, javno informisanje i odnose sa verskim zajednicama
