Kulturna dobra i istorijska baština Opštine Opovo (3) GALERIJA JOVAN POPOVIĆ, PARK SKULPTURA, KUĆA ZORANA PETROVIĆA I VILA MIS HELENA
OPOVO, 12. novembar 2025
Kulturna baština, kulturno nasleđe ili kulturno dobro, podrazumeva dobra koja su nasleđena od prethodnih generacija ili koja nastaju u sadašnjosti, a imaju specifičnu vrednost za ljude i treba da budu sačuvana za buduće generacije.
Ova dobra najčešće su pod režimom zaštite, imaju simbolički značaj u svesti ljudi, a sa ekonomske strane predstavljaju turistički potencijal.
Kulturna baština utiče na identitet određenog naselja, regiona ili države.
GALERIJA JOVAN POPOVIĆ
Galerija „Jovan Popović“ je naprepoznatljiviji arhitektonski objekat Opštine Opovo. Izgrađena je 1970. godine u opovačkom parku, prema projektu arhitekata Spasoja Krunića i Milorada Berbakova, a naziv je dobila po imenu poznatog slikara 19. veka Jovana Popovića (1810-1864), rođenog u Opovu.
Galerija je smeštena u neposrednoj okolini seoskih crkava i blago izvijenim linijama i materijalizacijom, u kombinaciji natur betona i crvene opeke, ostvaruje jedno od najlepših dela regionalne arhitekture u Vojvodini tog vremena.
Arhitektura XX veka u Vojvodini, Vladimir Mitrović
Galerija Jovan Popović u Opovu/Foto: Glas Opova
Pored originalnog arhitektonskog rešenja sam objekat predstavlja umetničko delo i jedan je od retkih namenskih izložbenih prostora. U fundusu galerije čuva se preko 1700 eksponata, od 265 autora. U umetničkoj zbirci nalaze se dela Jovana Popovića, Koste Bradića, Zorana Petrovića, Olje Ivanjicki, Pal Dečova, Čedomira Kesića, Tomislava Suheckog, Stojana Trumića, Jovana Vitomirova, Zdravka Mandića, Marka Trumića, Pavela Cicke, Janoša Mesaroša, Eve i Jana Husarika, Alžbete Čižikove…
U saradnji sa Narodnim muzejom u Beogradu i Maticom srpskom iz Novog Sada u Opovu su organizovane izložbe najznačajnijih srpskih i jugoslovenskih umetnika: Konstantin Danil, Jovan Popović, Đura Jakšić, Aksentije Marodić, Ivan Meštrović, Uroš Knežević i Pavel Đurković, a tokom 55 godina rada u galeriji su izlagali brojni autori savremene umetnosti iz zemlje i inostranstva.
Galerija Jovan Popović eksterijer i enterijer/Foto: Glas Opova
Objekat je povučen u odnosu na regulaciju ulice i orijentisan u pravcu severozapad-jugoistok, čime je postignuto da se prilikom ulaza i izlaza galerije sagledava crkva u zaleđu, sa kojom zgrada galerije komunicira na estetskom nivou. Centralnim prodorom, od glavnog ulaza ka izlazu, kompozicioni sklop galerije je podeljen na dva simetrična segmenta koji asocira na vojvođanske tipove kuća u okruženju. Jednostavnoj prizmatičnoj formi, izvedenoj u crvenoj opeci, sa bočnih strana su dodata vesla okamenjenog broda u Panonskom moru, koja su ispuštena do betonskih postamenata na tlu, što dinamizira primaran kompozicioni sklop objekta. Ulazni deo je akcentiran sa dva niska betonska zida, koji se talasasto uzdižu, formirajući atraktivan barokni portal i nadovezuju se na zatalasane betonske lukove u slemenom delu krova. Posmatrano sa prednje strane, objekat je zbog raščlanjenih brodova, međusobno povezanih lukovima i bočnim kontraforima, dobio neobičan, gotovo sakralni karakter.
Dr. Đorđe Alfirević, arhitekta i umetnik
U galeriji se kontinuirano održavaju likovne, vajarske, fotografske, istorijsko-dokumentarne i naučno-popularne izložbe. Pored izlagačke delatnosti, organizuju se i prateći programi – umetničke kolonije i performansi, sadržaji iz oblasti muzičkog stvaralaštva, teatra, plesa, kao i prezentacije, projekcije, promocije, paneli i drugi događaji. Pored umetničkih sadržaja u galeriji se organizuju i održavaju građanska venčanja.
PARK SKULPTURA
Narodni muzej iz Beograda i Dom kulture „Olga Petrov potpisali su 1974. godine ugovor o zajedničkoj saradnji na projektu „Park skulptura“ kao posebne izlagačke celine u opovačkom parku, u neposrednoj okolini objekta galerije.
U Parku skulptura su najpre postavljena dela Ivana Meštrovića – Glava Obilića, Sfinga, Rob, Mala udovica, Marko Kraljević i Pali anđeo. Kasnije, sve skulpture su vraćene Narodnom muzeju Beograd, osim Palog anđela, koji se zadržao ispred galerije do 2011. godine, kad je zbog bezbedonosnih razloga vraćen u Beograd i trenutno se nalazi na Kalemegdanu.
Galerija je u svom fondu skulptura imala i dva rada Simeona Roksandića: Dečak koji vadi trn, poklon Opštine Opovo 1974. godine i Dečak koji igra klikere, postavljena 1982. godine i izlivena zahvaljujući sredstvima pionirske organizacije osnovne škole iz Opova. Na molbu Mesne zajednice Opovo, Narodni muzej Beograd i naslednica Sretena Stojanovića odobrili su 1977. godine da se izlije skulptura Devojka sa harfom. Nažalost, nakon pokušaja krađe skulptura 2011. godine, obe skulpture Simeona Roksandića su trajno oštećene.
Danas se u parku nalazi jedna bista, tri skulpture i jedan reljef u bronzi.
Park skulptura u Opovu/Foto: Glas Opova/Arhiva ONB Opovo
Objekat je povučen u odnosu na regulaciju ulice i orijentisan u pravcu severozapad-jugoistok, čime je postignuto da se prilikom ulaza i izlaza galerije sagledava crkva u zaleđu, sa kojom zgrada galerije komunicira na estetskom nivou. Centralnim prodorom, od glavnog ulaza ka izlazu, kompozicioni sklop galerije je podeljen na dva simetrična segmenta koji asocira na vojvođanske tipove kuća u okruženju. Jednostavnoj prizmatičnoj formi, izvedenoj u crvenoj opeci, sa bočnih strana su dodata vesla okamenjenog broda u Panonskom moru, koja su ispuštena do betonskih postamenata na tlu, što dinamizira primaran kompozicioni sklop objekta. Ulazni deo je akcentiran sa dva niska betonska zida, koji se talasasto uzdižu, formirajući atraktivan barokni portal i nadovezuju se na zatalasane betonske lukove u slemenom delu krova. Posmatrano sa prednje strane, objekat je zbog raščlanjenih brodova, međusobno povezanih lukovima i bočnim kontraforima, dobio neobičan, gotovo sakralni karakter.
Dr. Đorđe Alfirević, arhitekta i umetnik
U galeriji se kontinuirano održavaju likovne, vajarske, fotografske, istorijsko-dokumentarne i naučno-popularne izložbe. Pored izlagačke delatnosti, organizuju se i prateći programi – umetničke kolonije i performansi, sadržaji iz oblasti muzičkog stvaralaštva, teatra, plesa, kao i prezentacije, projekcije, promocije, paneli i drugi događaji. Pored umetničkih sadržaja u galeriji se organizuju i održavaju građanska venčanja.
PARK SKULPTURA
Narodni muzej iz Beograda i Dom kulture „Olga Petrov potpisali su 1974. godine ugovor o zajedničkoj saradnji na projektu „Park skulptura“ kao posebne izlagačke celine u opovačkom parku, u neposrednoj okolini objekta galerije.
U Parku skulptura su najpre postavljena dela Ivana Meštrovića – Glava Obilića, Sfinga, Rob, Mala udovica, Marko Kraljević i Pali anđeo. Kasnije, sve skulpture su vraćene Narodnom muzeju Beograd, osim Palog anđela, koji se zadržao ispred galerije do 2011. godine, kad je zbog bezbedonosnih razloga vraćen u Beograd i trenutno se nalazi na Kalemegdanu.
Galerija je u svom fondu skulptura imala i dva rada Simeona Roksandića: Dečak koji vadi trn, poklon Opštine Opovo 1974. godine i Dečak koji igra klikere, postavljena 1982. godine i izlivena zahvaljujući sredstvima pionirske organizacije osnovne škole iz Opova. Na molbu Mesne zajednice Opovo, Narodni muzej Beograd i naslednica Sretena Stojanovića odobrili su 1977. godine da se izlije skulptura Devojka sa harfom. Nažalost, nakon pokušaja krađe skulptura 2011. godine, obe skulpture Simeona Roksandića su trajno oštećene.
Danas se u parku nalazi jedna bista, tri skulpture i jedan reljef u bronzi.
Kuća Zorana Petrovića u Sakulama/Foto: Glas Opova
Zoran Petrović je rođen 7. aprila 1921. godine u Sakulama i odrastao je u prilično dobrostojećoj trgovačkoj porodici Đorđa i Olge Petrović. Kuća Zorana Petrovića u Sakulama je zamišljena da postane njegov legat, međutim, zbog pravno-imovinskih razloga i izostanka dogovora sa njegovim naslednicima, ta ideja je ostala bez realizacije. Spomen soba Zorana Petrovića je oformljena u okviru Opštinske narodne biblioteke Opovo i trenutno je smeštena u svečanoj sali Mesne zajednice Sakule.
Kuća Zorana Petrovića se nalazi u perifernoj ulici Svetozara Miletića broj 24. Na fasadi, sa ulice nalazi se spomen tabla na kojoj je portret Zorana Petrovića i tekst „U ovoj kući rodio se autor Sela Sakula a u Banatu Zoran Petrović, slikar i pisac, 1921 – 1996“
VILA MIS HELENA
Vila Mis Helena pripada tipu manjih kaštela. Vilu su na temeljima stare zgrade sagradili austrougarski general (feldmaršal) srpskog porekla Mihajlo Manojlović (1846-1905) i njegova supruga Jelena (1863-1929), ćerka opovačkog trgovca Nikole Matića, krajem 19. i početkom 20. veka. Manojlović je vilu nazvao Mis Helena (gospođa Jelena), dok je u narodu bio prihvaćen naziv „Mihajlena“ (Mihajlo+Jelena).
U to vreme pukovnik sa službom u Zemunu, Mihajlo se sa Jelenom oženio 1887. godine, on je imao 41, a ona 24 godine. Manojlović se posebno istakao u operacijama zaposedanja Bosne, a unapređenjem u generala dobio je i plemićku titulu – Ritter von Manojlovics – Generalin Excellenz von Manojlovics.
Vila Mis Helena, početak 20. veka/Foto: Arhiva ONB Opovo
Mihajlo Manojlović je rođen 1846. godine u Glini (Banija), u vojničkoj porodici jer mu je i otac bio oficir. Osim što je bio sposoban general, Manojlović se istakao i na srpskom nacionalnom planu u okviru Austrougarske monarhije vodeći fond srpskog dobrotvora Save Tekelije za stipendiranje srpskih studenata. Umro je iznenada na vojnim manevrima u Jaroslavu (Galicija) u Poljskoj 1905. godine. U trenutku smrti Manojlović je bio komandant Druge austrougarske divizije, a čin podmaršala (feldmaršala) je bio drugi najviši čin u austrougarskoj vojsci.
Generalova udovica Jelena je umrla 1929. godine u Ruskoj bolnici u Pančevu, a sahranjena je u kapeli na opovačkom groblju, koju je sagradila oko 1927. godine. Vilu je nasledila Julkica, ćerka njenog brata Jovana Matića, koja je bila udata za Milivoja Aračića, sina generala Aračića iz tadašnjeg Velikog Bečkereka (Zrenjanin). Zbog svog načina života i dugova, Milivoje je vrlo brzo rasprodao imanje. Vilu je 1936. godine preuzeo advokat Dušan Bošković, koji će joj promeniti naziv u „Vila Melanija“, po imenu svoje supruge Melanije Bošković.
Po završetku Drugog svetskog rata zgrada je nacionalizovana i od 1948. služila je kao osnovna škola. Za potrebe škole je adaptirana, prvo 1951. godine kada je imala pet učionica, a konačno preuređena 1959/60. godine kada je zatvorena velika kapija i dograđene nastvavnička zbornica, nove učionice, kuhinja, trpezarija i kancelarija. Izgradnjom nove škole 1983. godine zgrada služi kao privredni i magacinski prostor i nažalost, stari, originalni deo počinje da propada. U cilju zaštite, 2012. godine renovirane su frontalne i bočne fasade ali ni to nije bilo dugog veka, jer je fasada ponovo počela da propada, a došlo je i do urušavanja krovne konstrukcije, tako da je početkom ove decenije bila u kritično devastiranom stanju.
Osim svoje arhitektonske i kulturne vrednosti, Vila Mis Helena je tokom svoje istorije bila bogata u enterijernom delu.
Vila Mis Helena, 2025. godine/Foto: Arhiva ONB Opovo
Prilikom jednog svog putovanja na Cetinje 1900. godine (mada postoji i podatak da je general jedno vreme bio komandant austrougarske vojske u Boki Kotorskoj), Manojlović je na molbu tadašnjeg cetinjskog vladike kupio vrednu umetničku sliku vladike Petra Petrovića Njegoša u prirodnoj veličini koja je bila na aukciji u hotelu Lokanda. Slika se nalazila u vili do 1936. godine kada je zgradu preuzeo Dušan Bošković, a sliku prodao.
Takođe, u vili se nalazila i velika kolekcija lovačkih trofeja, oružja, uniformi i skupocenog nameštaja. Uprava narodnih odbora je to nakon Drugog svetskog rata rasprodala, a prodavalo se sve do 1952/53. godine (keramičke peći, veći ormani, itd), čime je učinjena nemerljiva šteta za materijalnu kulturno-istorijsku ostavštinu Opova.
Projektom koji je finansirao Pokrajinski sekretarijat za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama, zgrada je 2023/24. godine renovirana, da bi se ove godine krenulo u projekat opremanja prostora, što takođe finansira resorni pokrajinski sekretarijat, a sve u cilju stvaranja muzejskog prostora sa likovnom, arheološkom, istorijskom i etnografskom zbirkom.
Projekat „Kulturna dobra i istorijska baština Opštine Opovo“ je sufinansiran iz budžeta Republike Srbije – Ministarstvo informisanja i telekomunikacija. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.