Ovaj projekat je sufinansiran iz Budžeta Republike Srbije – Ministarstva kulture i informisanja. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
Malo je poznato da je jedan Sefkerinac bio prvi srpski kinooperater i prvi srpski filmski snimatelj. I ne samo to, jer je bio prvi snimatelj u istoriji kinematografije koji je uradio snimanje u pokretu. Učestvovao je u snimanju prvog srpskog igranog filma, bio je kinooperater na dvoru kralja Petra I Karađorđevića ali je karijeru završio kao što je i počeo – kao časovničar.
Slavko Jovanović je rođen 1887. godine u Sefkerinu od oca Josifa i majke Perside. Nisu poznati detalji iz njegovog života u Sefkerinu ali znamo da je u prvoj deceniji 20. veka imao časovničarsku radnju u Beogradu, u blizini hotela „Moskva“.
Matične knjige u Sefkerinu
Pored precizne mehanike mladi Slavko je imao još jednu strast. U to vreme ceo svet je obuzimala umetnička novotarija „pokretnih slika“, pa je i Slavko bio obuzet filmom. Samo godinu dana nakon prve filmske projekcije braće Limijer u Parizu 1895. godine, i Beograd je imao svoju filmsku premijeru u kafani Zlatni krst. U početku su to bili putujući bioskopi, a zatim se otvaraju bioskopi u sklopu hotela ili kafana. Jovanović je odlazio na sve kinoprojekcije i često boravio u „prostoru“ kinooperatera upijajući znanje i učeći novi zanat.
Jedan od bitnih momenata za njegovu kinematografsku karijeru dogodio se 1908. godine. U poznatoj kafani „Takovo“ na Terazijama, gde su se redovno održavale filmske projekcije, razboleo se mađarski kinooperater. Vlasnik se našao u problemu, sve karte su bile rasprodate i odlaganje nije dolazilo u obzir. Obratio se mladom Jovanoviću, koji se odmah prihvatio namotavanja filma, i pored treme koju je imao, kako je kasnije pričao, uspešno odradio projekciju, tako da će dobiti posao, prvo kao pomoćnik Bele Gotliba, a zatim i kao samostalni kinooperater u bioskopima Takovo i Pariz za mesečnu platu i večeru u restoranu. Na taj način Slavko Jovanović je postao prvi srpski kinooperater, jer su do tada ovaj posao obavljali uglavnom stranci, a biće angažovan i kao prvi dvorski kinooperater kralja Petra gde je za jednu filmsku seansu dobijao dukat.
Bioskopi Takovo, Kasina i Pariz u centru Beograda
Ubrzo se oprobao i kao snimatelj. Za žurnal je 1910. godine snimao poplavu Save u Karađorđevoj i Dušanovoj ulici. U stvari, Jovanović je kameru i filmsku traku uzeo kradom, snimio 120 metara trake, a kada je Svetozar Botorić, prvi srpski producent i vlasnika hotela i bioskopa „Pariz“ na Terazijama, poslao film na razvijanje u Francusku ispostavilo se da je snimljen bez ikakvih tehničkih grešaka.
Ipak, za njegovu snimateljsku karijeru presudan trenutak je vezan je za 1911. godinu i snimanje prvog srpskog igranog filma „Karađorđe“ ili „Život i delo besmrtnog vožda Karađorđa“, kako glasi pun naziv ovog filma.
Prvi srpski igrani film „Karađorđe“ ili „Život i delo besmrtnog vožda Karađorđa“
Film je režirao Čiča Ilija Stanojević, a za kamerom je bio mađarski snimatelj Luj Pitrof de Beri (Lajoš Pitrof). Producent filma Svetozar Botorić angažovao je Slavka Jovanovića kao Lujevog asistenta, a ovaj je vrlo brzo pokazao talenat, tako da mu je Luj kasnije prepuštao i kameru.
Nakon toga nije bilo ni jednog važnog događaja u Beogradu koji Slavko nije zabeležio kamerom, a pored Botorića, radio je i za još jednog u to vreme istaknutog producenta Đoku Bogdanovića, vlasnika bioskopa Kasina. U tom periodu nastaju dokumentarni filmovi Dolazak prvih srpskih ranjenika u Beograd (1912), Dolazak turskih zarobljenika u Beograd (1912), Sahrana majora Jovanovića (1912), Pogreb ruskog poslanika Hartviga (1914), Polaganje zakletve regruta Vardarske divizije (1914).
Dolazak turskih zarobljenika u Beograd; Pogreb ruskog poslanika Nikolaja Hartviga; Polaganje zakletve regruta Vardarske divizije; Povratak srpskih pobednika.
Međutim, u istoriju srpske i svetske kinematografije Slavko Jovanović ulazi 23. avgusta 1913. godine. Tog dana spremala se trijumfalna parada i svečano otkrivanje spomenika Karađorđu na Kalemegdanu. U ranim jutarnjim časovima u Knez Mihailovoj ulici, Slavko je izveo prvi far, odnosno snimanje u pokretu.
U kinematografiji ova odrednica predstavlja jedan od osnovnih elemenata u snimanju. Far je kretanje kamere kroz prostor – horizontalno ili vertikalno, kamera može biti nošena -snimanje iz ruke ili vožena – postavljanjem na far kolica, automobil, kran i slično.
Far u Knez Mihailovoj ulici
Slavko je smišljao kako bi paradu mogao da snima u cugu, tako da je kadar snimio kamerom učvršćenom na platformu automobila, podignutom na metar i po od tla. Vožnja je ujednačena i kontinuirana, brzina kretanja ravnomerna, nema ni najmanjeg potresa, tako da je ispunio sve standarde za izvođenje onoga što profesionalci nazivaju „far“.
Jovanović je tom prilikom uspeo da pokreće kameru levo i desno, da švenkuje, a prvi kadar u istoriji kinematografije snimljen u „hodu“ traje dva i po minuta i deo je dokumentarne filmske reportaže „Povratak srpskih pobednika“. Inače, prva vožnja na šinama izvedna je u filmu Dejvida Grifita „Netrpeljivost“ 1916. godine, a snimatelj je bio Bili Bicer.
Jovanović na smimanju reportaže Polaganje zakletve regruta Vardarske divizije (1914)
Jovanović je sa kamerom u rukama bio i 1918. godine kada je pobedonosna srpska vojska ulazila u Beograd, a zatim su usledili Ćele kula (1922), Proslava Kumanovske bitke (1922), Put beogradskih opštinara od Beograda do Bitolja (1922). Realizovao je i nekoliko montažnih filmova, među kojima je „Oslobođenje Beograda“ koji je završio zajedno sa Mihailom Mihailovićem.
Jovanović na ulici sa kamerom
Jovanović 1923. godine osniva preduzeće „Mačva film“ u čijoj produkciji je planirao da snimi film „Hajduk Stanko“ po romanu Janka Veselinovića. Međutim, nakon požara u kojem su mu uništeni knjiga snimanja i deo dekora, nije uspeo finansijski da se oporavi što je verovatno uticalo na njegovo povlačenje iz filma.
Poslednje što je radio bilo je angažovanje na snimanju jednog od prvih srpskih avangardnih filmova „Budi bog s nama“ ili „Kačaci u Topčideru“, ali taj materijal, nažalost, nikada nije pronađen. Nakon toga potpuno napušta svet filma. Vratio se svom prvobitnom zanatu i do kraja života radio kao časovničar i precizni mehaničar.
Ekipa filma Budi bog s nama (prvi s leve strane je Slavko Jovanović)
Zanimljivo je da se na lokalu dugo nije znalo da je prvi srpski snimatelj rodom iz Sefkerina.
Pre nekoliko godina jedan Beograđanin je došao u kancelariju matične službe u Sefkerinu da podigne neka dokumenta i pitao službenicu da li zna da je Slavko Jovanović rođeni Sefkerinac. Ona je o tome obavestila Opštinsku narodnu biblioteku Opovo i mi smo nakon sprovedenih istraživanja organizovali izložbu i štampanje publikacije „110 godina filma u Opovu“ gde je posebno mesto posvećeno Jovanoviću – Katarina Nikolić Ralić, direktorka Opštinske narodne biblioteke Opovo
Reprtaža i intervju sa Slavkom Jovanovićem
Pored ove izložbe, u okviru edicije „Žitelji Opova“ 2019. godine štampana je mini publikacija „Slavko Jovanović, snimatelj“, a iste godine naslikan je veliki mural sa njegovim likom na zgradi Kulturnog centra Opovo.
Slavko Jovanović je umro 1962. godine u Beogradu u 75. godini života. Ostaće upamćen kao jedan od najznačajnijih pionira srpskog filma do Prvog svetskog rata. Vrednost njegovih radova se pre svega ogleda u dokumentarnom karakteru ali je svakako jedan od entuzijasta koji je doprineo razvoju kinematografije u Srbiji. U Jugoslovenskoj kinoteci sačuvano je oko 30 minuta filmova i reportaža koje je snimio.
Biografski podaci korišćeni iz tekstova: „Srbin koji je promenio svet filma“ – Sonja Šulović; „Počeci kinematografije na tlu Jugoslavije 1896-1918“ – Dejan Kosanović; „Film u Kraljevini Srbiji: Od Zlatnog krsta do Karađorša“ – Dejan Kosanović; „110 godina filma u Opovu“ – Katarina Nikolić Ralić, Čeda Vučković; „Slavko Jovanović (1887-1962) snimatelj“ – Sanja Savić; „Pionir naše kimetografije, Slavko Jovanović“ – Dragoš Ivanović.
PANČEVO, 10. novembar 2021 – Velikom izložbom Narodni muzej Pančevo obeležio je 100 godina od rođenja slikara, skulptora i pisca Zorana Petrovića iz Sakula.
Autor postavke je kustos istoričar umetnosti Dimitrije Jovanov, dok je prostorno oblikovanje izložbe i dizajn izložbenih panoa uradio grafički studio Žiža. Takođe, izložbu je pratio i bogato urađen katalog.
Pred autora postavke na otvaranju su govorili direktor Narodnog muzeja Pančevo Miroslav Birclin i Zoranov bliski prijatelj, glumac Miroslav Žužić.
Zoran Petrović rođen je 7. aprila 1921. godineu selu Sakule, završava Gimnaziju u Pančevu, kasnije se pridružuje partizanskim jedinicama i učestvuje u borbama protim okupatora da bi nakon završetka rata postao jedan od glavnih pokretača kulturne i umetničke scene u Jugoslaviji, stvarajući svoja fantastična platna i skulpture, stvarajući generacije novih umetnika kroz svoj rad na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu, pišući knjige…
„Pančevo je grad moje mladosti. U njemu sam prva slikanja izvodio kao đak Gimnazije akvarelom i uljanim bojama. Kao dete sa sela zavoleo sam varoške ulice, lepe kuće na jedan kat sa kupolama i tornjeve crkvene i obale Tamiša i nasipe i velike lađe na tamiškom pristaništu. U ovoj varoši poželeo sam da postanem slikar.
Ovim Legatom uzvraćam Pančevu moje dugovanje za lepotu i dobrotu kojom su me ljudi i grad prihvatili.
Legat posvećujem uvaženim profesorima pančevačke Gimnazije koji su nas vaspitavali i u život usmerili, i đacima generacije sa kojima sam maturirao 1942/43. školske godine.“
Ovako Zoran Petrović (1921-1996) opisuje svoj odnos prema Pančevu prilikom svečane dodele Legata gradu Pančevu maja 1989. Pančevo, nakon Sakula, na drugom mestu kao potreba, ušlo je u Zoranov svet, postalo mitsko i stvarno kao i rodno mesto. Povezanost začeta u ranom gimnazijskom periodu, kada stanuje u njemu, pretvorila se tokom umetnikovog života u naročitu naklonost i ljubav. Pančevu se vraćao sledom svoje profesionalne karijere obeleživši u njemu bitne etape umetničkog razvoja – te mu je grad često bio prvi pratilac i mesto rađanja pionirskog uspeha.
Pančevački legat kojem je svojevremeno sticajem okolnosti pridodat i legat iz Sakula (umetnička dela i dokumentarni materijal iz Galerije u umetnikovoj kući) svedok je bogatstva imaginacije i svestranosti legatora, jednog sveta koji je stvorio svojim likovnim i literarnim radom i životom obično-neobičnog čoveka, i upravo obuhvata njegov vek stvaranja gotovo celovito od 1946-1993. Sadrži više od tri stotine pedeset slika, crteža, skultura, grafika, kolaža, akvarela i reljefa uz vredan dokumentarni materijal.
Izložba je rezultat su trogodišnjeg istraživanja autora izložbe Dimitrija Jovanova, kustosa istoričara umetnosti Narodnog muzeja Pančevo, i restauracije i konzervacije slika i skulptura iz Legata Zorana Petrovića, koje je uspešno realizovala Gordana Đurađević Prvanov, konzervatorka-restauratorka Narodnog muzeja Pančevo. Projekat je trajao tri godine uz finansijsku podršku Ministarstva kulture i informisanja.
U svečanom delu nastupio je muzički trio u sastavu Marijana Gavranović, Dositej Novaković i Robert Balint, koji su svirali muziku iz filma Hitler iz našeg sokaka, snimljenog prema scenariju Zorana Petrovića.
BEOGRAD, 11. novembra (Tanjug) – Danas se u Srbiji i širom sveta nizom manifestacija od 11 sati obeležava Dan primirja u Prvom svetskom ratu, a u znak sećanja na trenutak kad je primirje stupilo na snagu.
Dan primirja kao državni praznik ustanovljen je u znak sećanja na 11. novembar 1918. godine kada je u francuskom gradu Kompjenu, u specijalnom vagonu maršala Ferdinanda Foša u 11.00 sati potpisano primirje u Prvom svetskom ratu, koje je bilo na snazi sve do zaključivanja konačnog mirovnog sporazuma u Versaju 28. juna 1919. godine. Državna ceremonija polaganja venaca povodom obeležavanja 103. godišnjice Dana primirja, koju organizuje Odbor Vlade Srbije za negovanje tradicije oslobodilackih ratova sa Ambasadom Srbije u Severnoj Makedoniji, biće održana na Srpskom vojničkom groblju u Bitolju. Ceremoniju će predvoditi državni sekretar Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Miodrag Kapor. U Beogradu će Dan primirja biti obeležen polaganjem venaca na Spomen – kosturnicu branilaca Beograda u Prvom svetskom ratu na Novom groblju. Vence će na to mesto položiti predsednik Skupštine Ivica Dačić, ministarka za rad i predsednica Odbora za negovanje tradicija oslobodilačkih ratova Srbije Darija Kisić Tepavčević, delegacije Ministarstva odbrane i Vojske Srbije, zamenik gradonačelnika Goran Vesić, predstavnici udruženja opredeljenih za negovanje tradicija oslobodilačkih ratova Srbije, diplomatskog kora. Osim toga, ceremonije povodom Dana primirja u Beogradu će biti održane i na Francuskom vojnom groblju, kod Spomen-kosturnice ruskim vojnicima stradalim u Prvom svetskom ratu i na groblju Komonvelta. Dan Primirja će u srpskoj prestonici biti obeležen i izložbom “Dani ramondi, vaskrsavajućih dragulja Balkanskog poluostrva” koja će u podne biti otvorena u Botaničkoj bašti “Jevremovac”. Na izložbi, koja će biti otvorena do 15. novembra posetioci će na atraktivnim panoima moći da se upoznaju sa biologijom, ekologijom i fiziologijom natalijine ramonde i srpske ramonde, a biće izloženi i živi primerci tih vrsta. Na Dan primirja čuvar srpskog vojničkog groblja iz Prvog svetskog rata Zeitinlik iz Soluna Ðorđe Mihailović primiće nagradu “Majka Srbija” za izuzetan doprinos u oblasti odnosa matičcne drzave i dijaspore, a nagradu će mu danas u Konzulatu u Solunu uručiti ministar spoljnih poslova Nikola Selaković. Dan primirja u Srbiji je državni praznik od 2011. godine, a svečano i na najvišem nivou se obeležava posebno u zemljama pobednicama Velikoj Britaniji, Francuskoj, Italiji, Rusiji, SAD, Novom Zelandu, i Belgiji. Toga dana Srbija se sa ponosom i pijetetom seća na stotine hiljada civila i ratnika, nevino i junački postradalih u borbama za odbranu i oslobođenje domovine tokom četiri ratne godine – 1914. do 1918. Kao glavni motiv za amblem praznika koristi se cvet Natalijina ramonda, ugrožena vrsta koja raste na istoku Srbije i na planini Nidže na najvišem vrhu Kajmakčalana, a na kojoj je srpska vojska pod komandom vojvode Živojina Mišića vodila žestoke borbe protiv Bugara kako bi stvorila uslove za proboj Solunskog fronta. Simbolika cveta je višestruka, kako zbog staništa, tako i zbog imena – cvet je nazvan po kraljici Nataliji Obrenović, a poznat je i kao cvet feniks, jer čak i kada se potpuno osuši i kad se zalije može da oživi, što ukazuje na vaskrs srpske države iz pepela posle Prvog svetskog rata. U amblemu se pojavljuje i motiv trake Albanske spomenice, koja se nalazi iznad cveta. U Srbiji je ovaj dan prvi put zvanicno obeležen 2012. godine. Juče posle podne počasna jedinica Garde Vojske Srbije sa Savske terase Beogradske tvrđave izvršile su počasnu artiljerijsku paljbu u čast Dana primirja uz najviše vojne počasti, intoniranje državne himne Srbije i podizanje zastave.
