Projekat „Potamišje – bogatstvo biodiverziteta i značaj njegove zaštite“ podržan je i sufinansiran od strane Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, javno informisanje i odnose sa verskim zajednicama
OPOVO, 21. oktobar 2023 – Poplave, kao i mozaik staništa koji one kreiraju i čije parametre određuju, čine ovo područje dinamičnim i funkcionalnim plavnim prostorom, i omogućavaju životne uslove izuzetno velikom broju strogo zaštićenih i zaštićenih vrsta.
U „Potamišju“ je registrovano 606 taksona viših biljaka, 49 vrsta beskičmenjaka nacionalnog i međunarodnog značaja, 42 vrste riba, 11 vrsta vodozemaca, 9 vrsta gmizavaca, 258 vrsta ptica i 58 vrsta sisara. Jednu od najlepših definicija ove reke dao je novosadski biolog i istraživač Potamišja, Marko Tucakov, nazivajući ga slikovito „meandrirajuća riznica života“.
Poplave kreiraju mozaik staništa, Vlaški rit kod Opova (foto: Č.Vučković)
Kontinuitet prirodnih staništa od državne granice Srbije i Rumunije do mosta u Opovu, daje ovom prostoru poseban pečat, čineći ga jedinstvenim i međusobno povezanim mozaikom vodenih, vlažnih i suvih staništa, hidroloških pojava i pojedinačnih vodenih tela: vlažnih livada i pašnjaka, aluvijalnih šuma, starih delova rečnog toka, odsečenih meandara, bara, mezofilnih livada, zaslanjenih livada i šumo-stepe.
Mozaici aluvijalnih šuma i plantaže mekih lišćara u neposrednom priobalju Tamiša daju ovom području posebnu draž. Međutim, zbog prirodnih i antropogenih uticaja rasprostranjenost i sastav šumskih staništa menjao se tokom prošlosti. Na osnovu putopisa iz 16. veka znamo da je ovaj predeo bio bogat šumama i jelenskom divljači ali do drastičnih promena dolazi tokom intenzivnog uređenja Banata od 18. do 20. veka.
Šumska staništa u priobalju Tamiša (foto: Č.Vučković)
Od nekadašnjih šuma duž celog toka Tamiša, danas su to samo fragmentarni šumski kompleksi, dok su zbog potrebe za celulozom i tehničkim drvetom na otvorenim prostorima, livadama i pašnjacima, intenzivno podizane brzorastuće kulture mekih lišćara – prvenstveno topola.
Rečni tok i priobalje su stanište brojnih biljnih i životinjskih vrsta. Na Tamišu je na više lokacija zabeleženo i cvetanje Tiskog cveta, prirodnog fenomena i strogo zaštićene jednodnevke koja traži glinovitu podlogu u koritu reke za razvoj svojih larvi.
Cvetanje Tiskog cveta na Tamišu (foto:M.Martić)
Priobalne šume su stanište retke crne rode i najvećeg evropskog orla – belorepana, koji svoja gnezda u Potamišju gradi na klonskim topolama. Plavne zone Tamiša su prirodno mrestilište za mnoge vrste plemenitih vrsta riba kao što su som, smuđ, šaran, deverika, štuka…
Simbol ove reke je prisustvo vidre, strogo zaštićene vrste. Velika populacija vidre je rezultat pre svega kvaliteta vode i bogatstva faune riba Tamiša. A pored vidre, tokom poslednje decenije sve češće se viđa i dabar koji polako postaje redovan stanovnik Potamišja.
Crna roda, belorepan, vidra (foto: Čvučković), tragovi dabra (foto: A.Veselinov)
Tradicionalno oblikovan pejzaž rezultat je stare tradicije ekstenzivnog pašarenja, prisustva još uvek značajno velikog broja stoke koja se uzgaja u naseljima na obodu i izuzetne dinamike kretanja stada mešovitog sastava među kojima je i autohtona rasa ovaca banatska cigaja.
Pašnjaci, livade, stepe i slatine su važni eko sistemi Potamišja. Ovde je najviše zastupljena vegetacija slanih zemljišta, a s njom u vezi vegetacija vlažnih livada i vlažnih staništa.
Pečena slatina u Barandi je jedan od biodiverzitetskih bisera ovog područja. Prirodne akvatorije, koje su ostaci starog toka Tamiša, kao i okolne livade, pašnjaci i kultvisane njive, predstavljaju bogato i raznovrsno stanište biljnog i životinjskog sveta, a posebno ornitofaune.
Pečena slatina kod Barande (foto: Č.Vučković)
Pečena slatina je migratorna stanica velikih jata ždralova, ali i globalno značajnih vrsta kao što su stepska eja i stepski soko koji se povremeno beleže. Ovaj lokalitet je i važno gnezdilište većeg broja strogo zaštićenih vrsta od nacionalnog značaja među kojima su vodeni bik, crnovrati gnjurac, divlja guska, modrovoljka, brkata senica, ševarski trstenjak, kao i mnoge druge. Koliko je Pečena slatina značajna za nacionalnu ornitologiju govori i činjenica da je upravo ovde 2009. godine, prvi put nakon više od jednog veka, zabeleženo gnežđenje čaplje govedarke.
Ptice su svakako najkarakterističnije kada govorimo o biodiverzitetu Potamišja. Raznolikost vrsta i brojnost populacija poslednjih decenija privlači veliku pažnju ornitologa, posmatrača i fotografa ptica. Pored gnezdarica, Potamišje je, sa jedne strane, značajan deo globalnog evroazijsko-crnomorskog migratornog puta, sa mnoštvom migratornih stanica, prvenstveno ptica vodenih i travnih straništa.
Sa druge strane, Potamišje je samo po sebi migratorni koridor koji fizički spaja visokoplaninske predele Karpata i Panonsku niziju.
stepska eja (foto: M.Martić), modrovoljka, crnovrati gnjurac, mala lisasta guska, brkata senica, belobrka čigra (foto: Č.Vučković)
Ukupno 10 vrsta ptica vodenih staništa u Potamišju imaju globalno značajan deo populacije koji se na ovom području redovno zadržava, što područje kvalifikuje kao mesto od globalnog značaja za opstanak ovih vrsta.
Šaranski ribnjaci čine sastavni deo ekološke celine Potamišja, i predstavljaju značajna mesta reprodukcije i seobe strogo zaštićenih vrsta ptica, posebno kolonijalnih vrsta vodenih ptica. Ali ne samo ptica jer su to istovremeno mesta bogate vodene vegetacije, kao i faune beskičmenjaka, vodozemaca, gmizavaca i sisara. Dobar primer biodiverzitetske raznolikosti je ribnjak u Sakulama, jedan od sedam ribnjaka u Potamišju.
Deo akvatorija ovog ribnjaka se koristi u svrhu komercijalnog sportskog ribolova, dok je dobar deo prepušten prirodi. Prelep prizor predstavljaju prostrani tepisi žutog lokvanja prošarani kolonijama belih lokavnja i ptica koje plivaju, love ili preleću ovaj čudesno kreiran predeo karakterističan za prolećni deo godine.
Žuti i beli lokvanj, borak na ribnjaku u Sakulama (foto: Č.Vučković)
Na ribnjaku u Sakulama, egzistira značajna populacija barske biljke borak, inače kritično ugrožene vrste flore Srbije. Procene su da je u Srbiji preostalo oko pet staništa ove biljke i da se najveća populacija nalazi upravo u Sakulama. Ribnjak u Sakulama je jedno od najvećih gnezdilišta belobrke čigre u Srbiji i procena je da se u Potamišju gnezdi polovina ukupne nacionalne populacije ove vrste. Gnjurci, galebovi, čaplje, kašičari i ibisi su takođe zaštitni znak ovog ribnjaka, a u poslednjе dve godine, na ovom ribnjaku su zabeležene i dve izuzetno retke vrste za Srbiju: mala lisasta guska na prolećnoj i mali barski petlić na jesenjoj seobi. Tokom zimskih meseci i prolećne seobe na potamiškim ribnjacima okuplja se veliki broj plovuša, odnosno pataka i gusaka, čija jata tada mogu da broje i desetak hiljada jedinki.
Fauna sisara Potamišja je takođe raznolika. Od divljači to su divlja svinja i zec, česta su stada srna, a Potamišje je jedini prostor u Vojvodini gde jelen živi u slobodnom, neograđenom prostoru. Na slatinskim seoskim pašnjacima prisutna je tekunica. Iz porodice pasa zastupljene su dve vrste – lisica i šakal, a iz reda karnivora jazavac, lasica, tvor, divlja mačka, kune zlatica i belica.
Pored kulturnog miljea, seoske urbane sredine imaju takođe značajnu ulogu u okviru potamiškog biodiverziteta. Ako je vidra simbol reke Tamiš, onda je bela roda simbol celog Potamišja. Najveći deo nacionalne populacije gnezdi se u Vojvodini, a Potamišje je ubedljivo najznačajnije mesto gnežđenja bele rode u Srbiji.
Sve ove vrednosti kandidovale su predeo koji se prostire od državne granice sa Rumunijom, od Jaše Tomića do Opova, za novo zašićeno područje. Sistematska multidisciplinarna istraživanja su urađena, studija zaštite je na stolu tako da se proglašenje Predela izuzetnih odlika „Potamišje“ očekuje u narednom periodu.
Nastaviće se…
Izvor podataka: Pokrajinski zavod za zaštitu prirode – Studija zaštite PIO „Potamišje
Projekat „Potamišje – bogatstvo biodiverziteta i značaj njegove zaštite“ podržan je i sufinansiran od strane Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, javno informisanje i odnose sa verskim zajednicama
