250 GODINA BANATSKE VOJNE GRANICE
Opovo, 07. oktobar 2014;
U opovačkoj Galeriji „Jovan Popović“ juče ke otvorena izložba „250 godina Banatske vojne granice“. Izuzetna edukativna istorijska postavka dokumenata, slika, mapa i fotografija, koju preporučujemo svim građanima naše opštine.
Kada je, Požarevačkim mirom, 21. jula 1718. godine, završen austrijsko-turski rat, Banat je oslobođen od turske vlasti, pod kojom je bio vek i po. Tada počinje razdoblje u kome je Pančevo bilo deo Habzburške monarhije, vremenom i jedan od njenih značajnijih gradova.
Čuveni austrijski vojskovođa i pobednik nad Osmanlijama, Eugen Savojski, lično je rukovodio radovima na dovršetku pančevačke tvrđave, zaštićene s tri odbrambene kule i jakim mostobranom preko Tamiša. Celo područje između ove reke, Dunava i Tise, Tamiški Banat, našlo se pod upravom Dvorske komisije u Beču i, njoj podređene, Zemaljske administracije, na čelu sa generalom Mersijem. Pančevo je postalo centar jednog od 11 distrikata, a prvi prefekt zvao se Isaija Dmitrović.
Narodi koji su naseljavali Vojnu granicu prineli su žrtvu kulturi Zapada, braneći ne samo carsku kuću, presto i Monarhiju, nego i samo hrišćanstvo. Jedan od istoričara Vojne krajine, Šviker, smatrao ju je važnom za Austro-Ugarsku, ali i za celu Evropu.
U razuđenosti srpskog prostora posebno mesto pripada Južnom Banatu. Taj deo Srba u 19. veku živeo je u simbiozi sa Nemcima, Rumunima, Mađarima i ostalim narodima Banatske vojne granice, pod okolnostima koje je njeno uređenje podrazumevalo, i sa svojim sunarodnicima iz Provincijala, a u susedstvu matice Srbije. Naravno, i pod evropskim uticajem na koji ni krajiški delovi Habzburške monarhije nisu mogli da ostanu imuni. Svi ti dodiri doprineli su da razvojačenje Granice dobije veliki značaj i ostavi duboke posledice.
U 18. veku, posle proterivanja Turaka, Austrijanci su Banat proglasili za posebnu krunsku provinciju koja je bila pod direktnom upravom Beča. Banat je podeljen u 11 okruga: Bečkerečki, Vršački, Karansebeški, Lipovski, Lugoški, Novopalanački, Oršavski, Pančevački, Temišvarski (kome su pripojeni Ključki, Krajinski i Krivinski okrug), Čakovski i Čanadski. Na osnovu Norme, koju je 1724. izdao f.m. grof Mersi, kao i na osnovu Konvencije od 1750. i Edikta od 1751, obrazovana je Banatska zemaljska milicija. Ona je u političko-administrativnom pogledu bila podređena Zemaljskoj administraciji, u crkvenom – Ilirskoj dvorskoj deputaciji u Beču, u vojnom – Dvorskom ratnom savetu, a u ekonomskom pogledu – Dvorskoj komori.
Posle ukidanja Potisko-pomoriške granice, od Banatske zemaljske milicije je 1753. obrazovan Srpski graničarski puk. Godine 1764, dvadeset pet godina posle Beogradskog mira, kojim se granica između Austrije i Turske ustalila na donjem toku Dunava, osnivanjem Nemačkog puka, osnovana je Banatska vojna granica. Pet godina kasnije, nastao je Vlaški bataljon, 1774. spojen s Ilirskim pukom koji je u međuvremenu osnovan, i time je, uz Srpsko-banatski (br. 14) i Nemačko-banatski (br. 12), postao treći, Vlaško (Rumunsko)-banatski puk (br. 13). Tako je carica Marija Terezija (1740-1780) dovršila uspostavljanje Banatske vojne granice (12, 13, 14. regimente-pukovnije, sa centrima u Pančevu, Karansebešu i Beloj Crkvi), koja je 1792. podređena komandi u Temišvaru.
Vojna granica, potčinjena caru i Dvorskom ratnom savetu, imala je izuzetan položaj u okviru Habzburške monarhije. Njen glavni zadatak bio je „da čuva zemlju od turskih upada i i pljačke, kao i od kuge, koja je takođe dolazila iz Turske i bila isto tako ubitačna“. Dvorski ratni savet, preko Generalne komande Banatske vojne granice u Temišvaru, komande Nemačko-banatskog puka u Pančevu i komandi četa koje su tom puku pripadale, bili su vojni organi za izvršavanje svih političkih, ekonomskih pa i školskih zakona Monarhije za ovaj deo Banata. U sklopu tih vojnih komandnih jedinica u okviru Vojne granice postojali su i slobodni vojni komuniteti. To su bila napredna i imućna mesta, uglavnom varoši i gradovi. Na teritoriji Vojvodine postojali su slobodni vojni komuniteti: u Petrovaradinu, Zemunu, Sremskim Karlovcima, Sremskoj Mitrovici, Beloj Crkvi i u Pančevu. Slobodni vojni komuniteti imali su svoj magistrat koji je imao i sudsku vlast u prvom stepenu.
