SVETSKI DAN DIJABETESA, 14. NOVEMBAR 2019. – „PORODICA I DIJABETES“
Ovogodišnja tema Svetskog
dana borbe protiv šećerne bolesti (dijabetesa) je „Porodica i dijabetes“. Cilj ovogodišnjeg
Svetskog dana dijabetesa je podizanje svesti o uticaju koji dijabetes ima na porodice
i mrežu podrške obolelima, kao i promovisanja uloge porodice u nezi, prevenciji
i edukaciji o dijabetesu.
Dijabetes je hronična
bolest koja se javlja kada pankreas više nije u stanju da proizvede insulin, ili
kada organizam ne može adekvatno da iskoristi postojeći insulin.
Insulin je hormon koji pomaže da glukoza uđe u ćelije, u svrhu proizvodnje energije.
Nemogućnost da proizvede insulin ili da se efektivno iskoristi postojeći insulin,
dovodi do povećanog nivoa glukoze u krvi (stanje poznato kao hiperglikemija). Dugoročno
visok nivo glukoze u krvi je povezan sa oštećenjem tkiva različitih organa.
Ukoliko se ne leči, dijabetes može dovesti do ozbiljnih komplikacija, kao što su slepilo, amputacija, insuficijencija bubrega, infarkt i moždani udar. Dijabetes je bio odgovoran za 4 miliona smrtnih slučajeva u svetu u 2017. godini.
Dijabetes je jedno od najčešćih hroničnih nezaraznih oboljenja i predstavlja veliki javnozdravstveni problem. Svetska zdravstvena organizacija (World Health Organization – WHO) i Međunarodna federacija za dijabetes (International Diabetes Federation – IDF) procenjuju da je u 2017. godine u svetu od dijabetesa bolovalo 425 miliona ljudi, a da će se broj obolelih od dijabetesa do 2045. godine povećati na 629 miliona. Iako se najviše stope incidencije registruju u razvijenim zemljama, najveći porast broja obolelih očekuje se u zemljama u razvoju, gde spada i naša zemlja.
Prema proceni Instituta za javno zdravlje Srbije, u Republici Srbiji bez Kosova i Metohije od dijabetesa boluje približno 750.000 osoba ili 13,2% odraslog stanovništva.
Broj osoba sa tipom 2 dijabetesa je mnogostruko veći (95%) u odnosu na osobe sa tipom 1 dijabetesa. Pritom, prema procenama domaćih eksperata i na osnovu rezultata međunarodnih studija, 38% osoba sa tipom 2 dijabetesa nema postavljenu dijagnozu i ne zna za svoju bolest Prevalencija dijabetesa raste sa godinama starosti, i procenjuje se da je gotovo polovina obolelih starija od 65 godina. Kod starijih osoba tip 2 dijabetesa otkriva se relativno kasno, kada su već prisutne brojne kardiovaskularne komplikacije. U Srbiji, kao i u razvijenim zemljama sveta, dijabetes je peti vodeći uzrok smrtnosti i peti uzrok opterećenja bolešću .
U našoj zemlji od ove bolesti godišnje umre oko 3500 osoba.
Tokom 2018. god. u Južnobanatskom okrugu registrovano je 997 novoobolelih od dijabetesa melitusa, što je 0,6% više nego u 2017. god i 2,8% više nego na petogodišnjem proseku prijavljivanja novoobolelih. Posmatrajući poslednjih 5-10 godina, ncidencije pokazuju da u Južnobanatskom okrugu od dijabetesa melitusa tip 2 češće obolevaju žene nego muškarci. U 2018.godini od ukupnog broja prijavljenih novoobolelih od dijabetesa, 51,8% su bile osobe ženskog, a 48,2% muškog pola. U našem okrugu najveći broj novoobolelih od dijabetesa tip 2 registruje se u uzrastu 50-64 godine, dok se prvi novooboleli registruju već u uzrastu od 30 godina.
Tabela 1. Distribucija broja novoobolelih i stope incidencije dijabetesa melitusa po polu u Južnobanatskom okrugu u 2018. godini i petogodišnji prosek prijavljivanja (stope na 100.000 stanovnika)
| Ukupno | Tip 1 | Tip 2 | |||||
| broj | Inc | broj | Inc | broj | Inc | ||
| Petogod. prosek | ukupno | 970 | 344,9 | 8,8 | 3,1 | 961,2 | 341,8 |
| 2018 | ukupno | 997 | 354,5 | 7 | 2,5 | 990 | 352,1 |
| muškarci | 480 | 352,0 | 3 | 2,2 | 477 | 344,8 | |
| žene | 517 | 361,9 | 4 | 2,8 | 513 | 359,1 |
Tabela 2. Distribucija broja obolelih i stope incidencije dijabetesa melitusa tip 1 i tip 2 po opštinama Južnobanatskog okruga u 2018.godini (stope na 100.000 stanovnika)
| JBO | Pančevo | Vršac | Kovin | Kovačica | Opovo | B. Crkva | Plandište | Alibunar | ||
| 2018 | DM 1 | 7 | 2 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 |
| Inc | 2,5 | 1,6 | 0 | 3,1 | 4,1 | 10,2 | 6,1 | 0 | 5,3 | |
| DM 2 | 990 | 369 | 171 | 117 | 80 | 52 | 64 | 54 | 83 | |
| Inc | 352,1 | 306,6 | 344,0 | 368,4 | 332,6 | 529,2 | 392,7 | 517,8 | 442,2 |
Prema podacima Instituta za javno zdravlje Srbije u Južnobanatskom okrugu u 2017.god. od dijabetesa melitusa su umrle 132 osobe, što je 10% više nego u 2016.god. i 6,8% više nego na petogodišnjem proseku umrlih. Najveći broj smrtnih ishoda beleži se u uzrastu preko 75 godina.
Tabela 3. Distribucija broja umrlih i stope mortaliteta dijabetesa melitusa po polu u Južnobanatskom okrugu u 2017.god i petogodišnji prosek (stope na 100.000 stanovnika)
| Umrli | Ukupno | Tip 1 | Tip 2 | ||||
| broj | Mt | broj | Mt | broj | Mt | ||
| Petogod. prosek | ukupno | 123,6 | 40,1 | 54,8 | 18,7 | 68,8 | 23,4 |
| 2017 | ukupno | 132 | 46,6 | 60 | 21,2 | 72 | 25,4 |
| muškarci | 56 | 40,2 | 28 | 20,1 | 28 | 20,1 | |
| žene | 76 | 52,8 | 32 | 22,2 | 44 | 30,5 |
Najčešći tipovi dijabetesa su:
Tip 1 dijabetesa je najčešće prouzrokovan auto-imunim procesom, koji utiče na ćelije koje proizvode insulin. Razlog nije u potpunosti poznat. Pankreas osobe sa dijabetesom tip 1 proizvodi vrlo malo ili nimalo insulina. Bolest može da utiče na osobe bilo koje životne dobi, ali se najčešće razvija kod dece i mladih. U terapiji ovog tipa dijabetesa se svakodnevno koriste injekcije insulina u cilju kontrolisanja nivoa glukoze u krvi.
Tip 2 dijabetesa se nekada nazivao insulin nezavisni dijabetes ili
dijabetes u odrasloj životnoj dobi i odgovoran je za najmanje 90% svih slučajeva
dijabetesa. Odlikuje se otpornošću tkiva na insulin i/ili nedostatkom insulina.
On se može javiti u bilo kom uzrastu, a nekada ostaje neprimećen dugi niz godina.
Dijagnoza se u pojedinim slučajevima postavi tek nakon pojave komplikacija bolesti
ili nakon rutinske analize krvi i urina. Često, ali ne uvek, je povezan sa prekomernom
težinom ili gojaznošću, koja sama po sebi može da izazove insulinsku rezistenciju
i dovesti do povišenog nivoa glukoze u krvi. Osobe sa dijabetesom tipa 2 često
u početku bolesti mogu popraviti svoje stanje putem vežbanja i pravilnom ishranom. Međutim,
tokom vremena će se kod većine pojaviti potreba za upotrebom lekova.
Gestacijski dijabetes (GDM) je oblik dijabetesa koji se manifestuje
povišenim nivoom glukoze u krvi tokom trudnoće. On se razvija u jednoj od
25 trudnoća širom sveta i povezan je sa rizikom od pojave različitih zdravstvenih
problema majke i bebe. On obično nestaje nakon trudnoće, ali žene sa GDM i
njihova deca su u povećanom riziku za razvoj dijabetesa 2 kasnije tokom života.
Prevencija dijabetesa tipa 2
Iako postoji niz faktora koji utiču na razvoj dijabetesa tipa 2, evidentno je da najveći uticaj ima neadekvatni životni stil i ponašanje, i to najčešće nepravilna ishrana i neaktivni (sedentarni) način života. Randomizirane kontrolisane studije iz raznih zemalja, uključujući Finsku, SAD, Kinu i Indiju, dokazale su da promena načina života koja uključuje fizičku aktivnost i zdrav način ishrane može odložiti ili sprečiti pojavu dijabetesa tipa 2.
Preporuke za zdrav način života:
- Ne preskačite doručak, trudite se da imate pet obroka dnevno.
- Jedite pet porcija voća i povrća svakog dana.
- Jedite orašaste plodove, sveže voće, ili nezaslađeni jogurt za užinu.
- Birajte posno živinsko meso ili ribu umesto crvenog ili prerađenog mesa.
- Uzmite nezaslađene posne namaze, umesto čokoladnog krema ili džema.
- Birajte hleb ili pastu od integralnih žitarica.
- Birajte nezasićene masti (maslinovo ulje, ulje repice, susamovo, semenki grožđa) umesto zasićenih masti (maslac, životinjske masti).
- Izbegavajte konzumiranje alkoholnih pića.
- Preporučuje se umerena fizička aktivnost najmanje tri do pet dana u nedelji, u trajanju najmanje 30-45 minuta dnevno.
- Upoznajte vaš rizik za dijabetes tip 2, putem upitnika ili odlaskom kod izabranog lekara!
Kontrola dijabetesa
Iako je dijabetes hronična, progresivna bolest, ljudi sa dijabetesom mogu da žive dug i zdrav život ukoliko dobro upravljaju dijabetesom. Ovo uključuje kontrolu ne samo nivoa glukoze u krvi nego i drugih faktora rizika, kao što su visok krvni pritisak i visok nivo holesterola u krvi.
Dobra kontrola dijabetesa, odlaganje ili izbegavanje komplikacija povezanih sa dijabetesom se obezbeđuje adekvatnom ishranom, redovnom fizičkom aktivnošću i pravilnom upotrebom lekova. Osobama sa dijabetesom je neophodna dostupnost zdravstvene zaštite i redovne posete lekaru. Ljudi sa dijabetesom tipa 1 zahtevaju svakodnevno lečenje insulinom, kao i redovno praćenje nivoa glukoze u krvi.
Pravilna ishrana za osobe sa dijabetesom uključuje smanjenu količinu kalorija kod osoba koje su gojazne, zamenu zasićenih masti u ishrani nezasićenim, unos dijetnih vlakana i izbegavanje upotrebe duvana, alkohola i šećera.
Fizička aktivnost je najefikasnija kada sadrži kombinaciju aerobne fiziče aktivnosti (npr. trčanje, plivanje, vožnja bicikla) i treninga snage. Važno je da intenzitet i vrsta aktivnosti budu prilagođeni opštem stanju osobe.
Dijagnoza dijabetesa može opteretiti pojedinca i porodice
Najnovija istraživanja Međunarodne federacije za
dijabetes (IDF), su pokazala da polovina ljudi koji žive sa dijabetesom (51%) smatra
da je njihova dijagnoza opteretila njihove porodice.
Porodice imaju značajnu ulogu u pružanju podrške osobama sa dijabetesom, te im je
potrebna adekvatna pomoć i edukacija, kako bi se oslobodili emocionalnih pritisaka
koje dijagnoza dijabetesa može doneti.
U svetu, samo 1 od 4 porodice ima pristup programima edukacije u vezi sa dijabetesom. Važno je da zajednice povećaju napore kako bi se obezbedio bolji pristup dijagnostici i lečenju, kao i pravovremeno i adekvatno informisanje porodica.
Korisni linkovi:
https://www.diabetes.co.uk/World-Diabetes-Day.html
http://www.batut.org.rs/download/publikacije/2017Izvestaj%20dijabetes.pdf
Aplikacije:
https://play.google.com/store/apps/details?id=com.idf.wdd&hl=en
https://apps.apple.com/us/app/world-diabetes-day/id891700278
