KULTURNA I UMETNIČKA BAŠTINA SAKRALNIH OBJEKATA OPŠTINE OPOVO: Srpska pravoslavna opština Opovo

by Glas Opova | 14.11.2024. | ISTORIJA I FELJTONI

OPOVO, 14. novembar 2024 – Opovo je najveće mesto i administrativni centar istoimene opštine. Savremeno Opovo je nastalo u 18. veku spajanjem dva sela – Želja i Opova. Dok se Želj u pisanim istorijskim izvorima pominje još u 14. veku, Opovo, odnosno Opava, nastaje u drugoj polovini 17. veka.

Opovo i njegova okolina bili su naseljeni već početkom neolita – mlađeg kamenog doba i na osnovu arheoloških nalaza, prisustvo ljudi i njihovih kultura može se pratiti kroz sve istorijske epohe.

Tokom obilaska Banata 1660. godine, kada su sakupljali milodare, kaluđeri Pećke patrijaršije su u Želju zabeležili Srbe i pravoslavno stanovništvo pa se tako pominju knez Petko, Peja, Vesela, Sima Borojević, Ostoja, Despina i Aćim.

U Istoriji Torontalske županije, kao i u Šematizmu Vršačke eparhije, navodi se da je 1670. godine Opava bilo naselje sa zemunicama i kolibama od blata u kojima su živeli Srbi. Samo naselje je bilo skoncentrisano na uzvišici gde je danas raskrsnica ulica JNA i Stanka Tomića. Kao i ostala susedna mesta i Opovo je prilikom formiranja Vojne granice ušlo u sastav XII nemačkog graničarskog puka.

Na osnovu usmenog predanja, pretpostavlja se da je prva crkva sagrađena u bašti sadašnje pravoslavne parohije, ali da su se crkve kasnije gradile na još dve lokacije. Izgradnja današnje crkve, koja je posvećena prazniku „Prenos moštiju Svetog oca Nikole“, započeta je 1829. a završena 1831. godine, kada je hram i osvećen.

Crkva Sv. Nikole u Opovu danas ima status nepokretnog kulturnog dobra od velikog značaja (Pokrajinski i Republički zavod za zaštitu spomenika kulture).

Crkva je jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom na istočnoj i zvonikom na zapadnoj strani, i elementima neorenesanse u obradi fasada. Komplikovani arhitektonski sklop i rezbarija ikonostasa delo su veštog majstora. Celinu sa ikonostasom čini drvena oplata koja pokriva zidove pevnica, arhijerejski i Bogorodičin tron.

Ikonostas je slikao Stevan Todorović koji se 1885. potpisao na svim prestonim ikonama. Todorović je pored uravnotežene kompozicije i dobrih proporcija portretski predstavljenih likova na prestonim ikonama, ovde postigao i koloristički sklad toplije palete i gušće paste. Obradio je pojedine teme iz srpske istorije (Zamonašenje Stefana Nemanje), dok je na Bogorodičinom tronu ostvario uspeli tondo na kome je prikazan Anđeo koji se javlja Josifu u snu.

Deo ikonostasa rad slikara Stevana Todorovića/Glas Opova

Stručnjaci tvrde da je ovo najuspešnije delo Todorovića, kada su u pitanju ikonostasi. Da li je to zbog bogate naknade koju je dobio za ovaj rad i činjenice da je ceo ikonostas naslikao lično bez svojih „šegrta“ koji su ga inače često zamenjivali, tek ikonostas u Opovu je pravo malo remek delo ovog umetnika.

Slikar Stevan Todorović

Stevan Todorović je rođen 13. aprila 1832. godine u Novom Sadu i pripada vodećim slikarima srpske epohe romantizma, mada je u tokom kasnijeg dela karijere slikao u duhu akademizma. Slikarski se školovao u Beču, a kratko vreme je proveo i u Minhenu. U Novi Sad se vratio 1875., a godinu dana kasnije je prešao u Beograd, gde je 1877. godine osnovao prvu beogradsku slikarsaku školu. Spada među najplodnije srpske slikare romantičare. Naslikao je 30 istorijskih kompozicija, preko 300 portreta i oko 700 ikona. Svoja dela je izlagao u okviru paviljona Kraljevine Srbije na međunarodnoj izložbi u Rimu 1911. godine, a umro je 22. maja 1925. godine.

Po starijim popisima Zavoda za zaštitu spomenika kulture navodi se da su u crkvi su sačuvane i neke starije ikone iz 17. i 18. veka (sv. arhiepiskopi Arsenije i Sava Srpski, Nerukotvoreni obraz iz 1773) i nekoliko celivajućih ikona od kraja 18. do druge polovine 19. veka. Međutim, na sajtu Vršačke eparhije nalazi se informacija da se u opovačkom hramu nalaze dve ikone iz 1785. godine, dok su dve u Vladičanskom dvoru u Vršcu.
Vredan istorijski materijal predstavljaju matične knjige iz 1896. godine, dok se originali matičnih knjiga od 1. januara 1768. do 1896. godine nalaze u Istrijskom arhivu Pančevo, a kopije u Opštinskoj upravi Opovo.
Na starom (velikom) groblju nalaze se još dva spomenika kulture koja imaju arhitektonsku, odnosno istorijsku važnost za Opovo.

Kapela na ulazu u staro groblje u Opovu/ Glas Opova

Kapelu na ulazu u staro groblje sagradila je 1927. godine Jelena Manojlović, udovica austrougarskog generala (feldmaršala) Mihajla Manojlovića, koji je sagradio kaštel „Vilu mis Helenu“ u Opovu. „Generalica“ je nakon smrti 1929. godine sahranjena u ovoj kapeli. Nažalsot, ovom objektu je potrebna ozbiljna sanacija i adaptacija.

Takođe, na opovačkom starom groblju se nalazi i nekoliko nadgrobnih spomenika iz 18. i 19. veka, među kojima je jedan koji ima i značajnu istorijsku važnost. U pitanju je Nadgrobna ploča iz 1771. godine koja pripada oberknezu Miliću Popoviću, rođenom 1703. godine, i njegovoj ženi Latinki. Prema natpisu sahranjen je kod Gornje crkve, odnosno stare crkve i groblja koji su se nalazili na današnjem potezu od početka ulice Stanka Tomića, preko Svetosavskog doma i zgrada u ulici JNA, skoro do katoličke crkve, o čemu svedoče pronađeni grobovi pri dubokom kopanju kada se gradila trospratna zgrada i put duž ulice JNA (jarak ispred Svetosavskog doma).

Nadgrobna ploča iz 1771. godine koja pripada oberknezu Miliću Popoviću/Glas Opova

Tekst na nadgrobnoj ploči glasi (delovi su nečitki):

„Ovde leži rab božji Milić Popović oberknez distrikta pančevačkog, poživeo godina 68, preminuo .. maja 1771. godine i supruga njegova Latinka poživela …“

Oberknez (obor-knez) je zvanje starešine koji je vršio upravnu vlast u nekoliko sela(ober – starešina, upravnik). Grob opovačkog oberkneza je premešten (krajem 18. ili početkom 19. veka) na novo pravoslavno groblje (pored puta za Barandu), a na nadgrobnoj ploči je uklesan još jedan tekst 1826. godine:

„…. ovaj kamen prenet iz gornje crkve, ……. Nikolić požive .. godina, preminula ….. 1826. godine“.

Kao i sva vojvođanska mesta, i u Opovu se nalaze vodice na koje se na određene praznike nose litije. Dok su na ostalim vodicama postavljeni krstovi, na vodici, koja se nalazi u polju iza Gergine slatine, izgrađena je 1998. godine kapela posvećena Svetoj Petki Trnovoj. Na ovom mestu se nalazi bunar za koji meštani veruju da sadrži svetu vodu, a žive su i legende koje govore o pojedinim izlečenjima nakon tretmana i korišćenja ove vode. Po tradiciji, na osvećenju vode, žene je uzimaju i nose svojim domovima gde se ona koristi za pripremu uskršnjih jaja.

Vodice

Eksterijer crkve u Opovo je nekoliko puta renoviran. Tokom ovog veka sprovedeni su radovi na hidroizolaciji objekta, kompletno je renovirana unutrašnjost crkve, a ove  godine se izvode radovi na renoviranju tornja i spoljne fasade.

Projekat „Kulturna i umetnička baština sakralnih objekata Opštine Opovo“ realizovao je projektni tim Udruženja građana Glas Opova: Čeda Vučković, Zoran Lazić, Dimitrije Jovanov i Marko Lazić.

Ovaj projekt je sufinansiran iz Budžeta Autonomne pokrajine Vojvodine – Pokrajinski sekretarijat za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

Reference:
Dušan J. Popović, Srbi u Banatu do kraja osamnaestog veka, 1955
Zavod za zaštitu spomenika kulture u Pančevu www.zzskpancevo.org

Andreas Majer, Opovo – prilozi za monografiju, 2001
Srpska pravoslavna eparhija banatska www.eparhijabanatska.rs

Dejan Medaković, Srpski slikari XVIII – XX vek, likovi i dela, 1968