Kulturna i umetnička baština sakralnih objekata Opštine Opovo: Srpska pravoslavna opština Baranda

by Glas Opova | 22.11.2024. | ISTORIJA I FELJTONI

BARANDA, 22. novembar 2024 – Mada se često navodi kao „najmlađe“ mesto Opštine Opovo, u okolini Barande ljudi su živeli još od duboke praistorije. Na osnovu arheoloških istraživanja znamo da su nosioci starčevačke i vinčanske kulturne grupe, na potezu Trnovačke grede svoja naselja gradili tokom mlađeg kamenog doba, a arheološke tragove ljudskog prisutva nalazimo i u kasnijim praistorijskim i istorijskim epohama, od bakarnog doba do ranog srednjeg veka.

U istorijskim izvorima Baranda se prvi put pominje 1451. godine, a kasnije i u katastigu Pećke patrijaršije kada su 1660. godine kaluđeri patrijaršije sakupljali milodare po Banatu. Tada su zabeleženi pop Jovan, Daba, Petruša, Tatomir, Stojka, Grubač i Todor Stošović.

Ono zbog čega se Baranda smatra najmlađim mestom Opštine Opovo je napuštanje sela što potvrđuju mape sa početka 18. veka gde je označena kao nenaseljeno mesto. Ponovo je naseljena Srbima iz Kikindskog dištrikta između 1775. i 1778. godine. Novi žitelji su se doselili iz Kikinde i Senđurđa i mesto je odmah uključeno u Vojnu granicu, u XII nemački graničarski puk u opovačku četu.
Savremena Baranda je najmanje naselje Opštine Opovo i prema poslednjem popisu iz 2022. godine zabeleženo je 1399 stanovnika.

Parohija u „novoj“ Barandi osnovana je 1768. godine, a Srpska pravoslavna crkva je posvećena Svetom Nikoli, odnosnu prazniku „Prenos moštiju svetog oca Nikole“, koji se proslavlja 22. maja. Crkva je sazidana u ruskom stilu 1814. godine. Pripreme za izgradnju crkve počele su 1803. godine, kada su meštani uputili molbu nadležnoj vlasti u Budimu da “sakupljenu pomoć od 1000 forinti upotrebe za izgradnju crkve”. Sasvim je moguće da je zahtev usvojen, pa je sa tim, i uz još neki drugi novac, crkva završena 1814. godine.

Iste godina oslikan je i ikonostas čiji je autor bio slikar Georgije Popović, ali je ikonstas kompletno preslikan i pozlaćen 1930. godine od strane slovenačkog slikara Antona Kožela, tako da o samom radu Georgija Popovića teško možemo dati neki konkretan sud o njegovom izvornom slikarstvu. U svakom slučaju Popović je poznavao ikonografiju i načine postavljanja figura u prostoru ali nam, nažalost to u ovom slučaju nije poznato izvorno.

Slikar Georgije Popović rođen je u Bečkereku 1784. godine, a preminuo je 1847. godine. Prva slikarska iskustva stiče u radionici svog oca Teodora, pod čijim snažnim uticajem se razvija njegov slikarski manir zatvoren u okvirima između ranog i visokog baroka. U njegovom radu ima ostataka ikonopisnih tradicija, nespretnosti u proporcijama i gestovima figura, međutim, on je morao posle smrti oca da završi njegove započete slikarske poslove, a istovremeno, brinuti se o majci i mlađoj braći i sestrama, što je svakako bio veliki teret za mladog Georgijai i uticalo na njegov slikarski razvoj.

Popović je autor nekoliko ikonostasa i skupina celivajućih ikona, ali i određenog broja pojedinačnih dela koji nam ipak svedoče o Georgiju kao ozbiljnoj karici u slikarstvu Banata, sve do pojave snažnijih klasicističkih umetničkih strujanja.

Njegov najpoznatiji slikarski posao je bio slikanje ikonostasa i celivajućih ikona za parohijski hram posvećen Uspenju Bogorodice u Bečkereku (1815), a pripisuje mu se i slikanje Bogorodičinog trona i celivajućih ikona crkve Svetog Georgija u Čenti (1811).

Crkva u Barandi ima tri zvona livena 1923. godine u Beogradu u livnici ‘’Goćevac’’. Jedan od najstarijih crkvenih dokumenata je sačuvana matična knjiga iz 1779. godine, dok se knjige venčanih vode od 1780. godine. Najznačajniji crkveni i istorijski artefakt crkve u Barandi je Prestono jevanđelje, štampano u Lavovu 1690. godine, koje je pod zaštitom Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture.

Kada govorimo o Barandi, bilo da je u pitanju verski ili istorijski aspekt, ne možemo zaobići ime Nićifora Perića, srpskog jerarha Carigradske patrijaršije (do 1901. godine), mitropolita raško – prizrenskog (od 1901. do 1911. godine), a tokom Prvog balkanskog rata dobrovoljca u borbama za oslobođenje Kosova i Makedonije.

Nićifor Perić je rođen u Barandi 4. decembra 1862. godine. Bio je čovek od akcije, temperamentan i ličnost nemirnog duha, tako da njegov životopis pomalo liči na junake avanturističkih romana.

Osnovnu školu je završio u Barandi, potom je iz Austro-Ugarske prešao u Kneževinu Srbiju i u Beogradu završio gimnaziju redovno, a bogosloviju naknadno, kao već rukopoložen prezviter 1881. godine u Karanovcu. Zamonašio se u manastiru Vraćevšnici 1880. godine, i ubrzo je rukopložen za jerođakona, a zatim i jeromonaha. Bogolsoviju u Carigradu, završio je 1892. godine, nakon čega je bio činovnik u kancelariji beogradskog mitropolita Mihaila Jovanovića, potom starešina manastira Ravanice ali je ubrzo, ponovo upućen u Carigrad gde je 1893. godine postavljen za profesora srpske gimnazije, a zatim prešao u službu Carigradske patrijaršije kao nastojatelj hrama Svetih apostola. Carigradski patrijarh Antim VII ga je proizveo u arhimandrita i na molbu Grka, skopskog mitropolita Metodija, poslao za protosinđela u Skopskoj eparhiji.

Međutim, kada je posle Metodijeve smrti za njegovog naslednika ponovo došao Grk, Ambrozije, pobunio se slovenski narod i proterao novog mitropolita. Nićifora, kao jednog od narodnih vođa, carigradski patrijarh je kaznio i po „epitimiji“ ga proterao iz Skoplja na ostrvo Patmos gde je proveo nekoliko meseci 1897. godine. Na srpske molbe, patrijarh ga je vratio u Skoplje gde se kratko zadržao obavljajući zaduženja za carigradsku Patrijaršiju, a zatim još jednom kratko obavljao dužnost nastojnika crkve Svetih apostola u Farikeji.

Nakon smrti mitropolita Dionisija Petrovića za raško-prizrenskog i skenderijskog mitropolita izabran je 1901. U poverenoj mitropoliji osnovao je važne institucije i doprineo uređenju crkvenog života. Insistirajući na proterivanju ruskih monaha iz Visokih Dečana i čvrstom pozicijom u pogledu očuvanja crkvenih privilegija, uključujući i nadležnosti nad školama, došao je u nesporazum sa Vladom Kraljevine Srbije, kao i sa osmanskim vlastima. Dosledan u svojim uverenjima, više puta je nudio ostavku. Poslednji put to je učinio 1911. na predlog srpske vlade i tu ostavku Velika crkva je prihvatila, a na njegovo mesto je došao Gavrilo Dožić, potonji patrijarh srpski.

Nakon povlačenja iz eparhijske službe bivši mitropolit Nićifor je živeo povučeno sve do izbijanja Prvog balkanskog rata 1912. godine, kada se ponovo vraća u Staru Srbiju kao dobrovoljac. Zbog svog temperamenta i hrabrosti govorilo se da je „više stvoren za vojvodu nego za vladiku“. Zarobljen je tokom ratnih dešavanja, a od strane bugarskih okupacionih vlasti interniran u Bugarsku 1915. godine gde je umro pod nedovoljno razjašnjenim okolnostima.

Mitropolit Nićifor Perić poklonio je hramu u Barandi oslikano raspeće koje se nalazi na časnoj trpezi, a tome nam svedoči zapis koji je lično ostavio na samom predmetu.

Pored crkve, kao sakralna mesta, u Barandi se nalaze dve vodice, jedna prema Debeljači, a druga prema Opovu. Vodica prema Debeljači bila je posvećena Velikoj Gospojini ali je izgradnjom ribnjaka uništena. Lekovita voda je izvirala iz slatine, koja je i danas poznata po mineralnom blatu koje se koristi u balneološke svrhe.
Druga vodica se nalazi prema Opovu i posvećena je Ognjenoj Marini. Na sam praznik, litija ide na vodicu i tamo se služi liturgija. Prilozima parohijana, sagrađena je mala kapela 1987. godine, koja i danas postoji. Neimari su bili Obrad Arsenov, Sredoje Alterov i Milorad Rackov.

Projekat „Kulturna i umetnička baština sakralnih objekata Opštine Opovo“ realizovao je projektni tim Udruženja građana Glas Opova: Čeda Vučković, Zoran Lazić, Dimitrije Jovanov i Marko Lazić

Ovaj projekt je sufinansiran iz Budžeta Autonomne pokrajine Vojvodine – Pokrajinski sekretarijat za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.