Godišnjica prisajedinjenja Vojvodine Srbiji 1918. godine
NOVI SAD, 25. novembra (Tanjug) – Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena Banata, Bačke i Baranje, u Novom Sadu, donela je na današnji dan – 25. novembra 1918. odluku o prisajedinjenju Vojvodine Kraljevini Srbiji. Zasednje skupštine održavano je u zdanju “Grand hotela Majer”, koji će docnije biti preimenovan u “Slobodu”. Prisustvovalo je 757 poslanika izabranih u svim delovima Vojvodine. Izbor je izvršen na osnovu Proglasa Srpskog narodnog odbora od 17. novembra. Ideja je bila da svaki poslanik zastupa hiljadu građana. Tako se među poslanicima, našlo 578 Srba, 84 Bunjevca, 62 Slovaka, 21 Rusin, šestoro Nemaca, tri Šokca, dva Hrvata i jedan Mađar.
Zanimljivo je da je među njima bilo i sedam osoba ženskog pola. Ujedinjenje srpskog naroda sa obe strane Save i Dunava, bilo je sasvim izvesno najkrupnija tekovina pobede Srbije u Prvom svetskom ratu i otelotvorenje drevnog sna kojem su težile i za čije ostvarenje su se borile generacije Srba. Svečano zasedanje skupštine otvorio je najstariji poslanik Jovan Hranilović, inače unijatski sveštenik, pisac i publicista. Istaknute ličnosti Velike narodne skupštine, kao i prethodno Srpskog narodnog odbora, bili su Ignjat Pavlas i Jaša Tomić. Dr Pavlas je bio ugledni advokat, poznat uopšte po društvenom aktivizmu i nacionalnom radu u interesu Srba u Novom Sadu. On je predvodio zasedanje Velike narodne skupštine. Poznati publicista, političar, Jakov Jaša Tomić, pročitao je tokom zasedanja odluke Skupštine kojima je proglašeno prisajedinjenje Vojvodine Kraljevini Srbiji. Skupština je donela i odluke važne za neposredno funkcionisanje Vojvodine, poput obrazovanja privremenih organa uprave. Na čelno mesto Narodne uprave za Banat, Bačku i Baranju, kao izvršno telo, dakle svojevrsnu vladu, izabran je dr Joca Lalošević. Dok je Slavko Miletić izabaran za predsedavajućeg Velikog narodnog saveta, odnosno Skupštine. Poznato je da je Jaša Tomić skrenuo pažnju da se ne prihvate predlozi koji su dolazili iz Zagreba gde se insistiralo da takozvani prečanski krajevi, odnosno prostori dotadašnje Austrougarske, udruženo nastupe prema Beogradu. Tomićevu argumentaciju Velika narodna skupština je prihvatila. Jaša Tomić je tim povodom izjavio: “Mi najpre treba da obučemo srpsku košulju, jer nam je bliža, a tek onda da se zaodenemo jugoslovenskim ogrtačem”. Naglasio je: “Srbija ovenčana slavom iz balkanskih i Prvog svetskog rata i nepriznata Država Slovenaca, Hrvata i Srba skrpljena od delova Austrougarske nikako ne mogu biti ravnopravi činioci ujedinjenja”. “Od srca ćemo u Jugoslaviju, ali naš put tamo vodi samo preko Beograda. Ako ne nađemo u Jugoslaviji Srbiju i Crnu Goru nemamo u Jugoslaviji drugo tražiti”, dodao je. Poslanici Velike narodne skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena Banata, Bačke i Baranje jednoglasno su 25. novembara 1918. glasali da se Vojvodina priključi Kraljevini Srbiji. Prethodnog dana istovetna odluka doneta je u Rumi za područje Srema, pod rukovodstvom Žarka Miladinovića, na Velikom narodnom zboru.
Delegacija Sremaca prisustvovala je Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu. Danas je gotovo nemoguće ilustrovati stepen oduševljenja s kojim je stvaranje zajedničke države tada prihvatano. Izgledalo je da se konačno ostvaruju snovi brojnih generacija koje su se vekovima žrtvovale u borbama za nacionalnu slobodu. Srbi su uostalom kao glavni element koji je nosio borbu protiv osmanske Turske imali poseban, privilegovan status, odlukom bečkog dvora, još od kraja 17. veka. To je istina često osporavano, kako od pojedinih predstavnika rimokatoličke crkve tako od strane vlasti Ugarske. To je podrazumevalo pre svega vojnu službu, ali i potpunu slobodu od feudalnih obaveza, a isto tako slobodu pa i izvesne privilegije srpske crkve. U vreme Mađarske bune 1848. Srbi su, na Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima proglasili Srpsku Vojvodinu, kao teritorijalnu autonomiju. Bečki dvor je u prvom trenutku bio uzdržan da bi zatim 1849. ustrojio posebnu krunsku zemlju Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat, koja je istina potrajala samo do 1861. Sećanja na osporena prava kod Srba su međutim trajno ostala živa. Pošto je Srpska vojska sredinom septembra 1918. probila je Solunski front, čime je započelo urušavanje celokupnog sistema Cetralnih sila, usledilo je brzo napredavanje na sever, okončano oslobođenjem Beograda, srpske prestonice, 1. novembra.
Prethodno, Bugarska je kapitulirala na samom kraju septembra, a Turska mesec dana potom. Usledila je kapitulacija Austrougarske 3. novembra. Monarhija Habzburga se nepovratno raspadala. Bunt je bio posvuda, nebrojeni dezerteri od vojske i zakona bili su izvor opšte nesigurnosti. U zemlji je, kao posledica rata, već godinama bila glad. Pokreti za osamostaljenje oglašavali su se posvuda, među Česima, Slovacima, Rumunima, Italijanima, Mađarima. Pojedini delovi dotadašnje Dvojne monarhije proglasili su otcepljenje, kao Čehošlovačka 28. oktobra. U Zagrebu je 29. oktobra proglašeno stvaranje tzv. Države Slovenaca, Hrvata i Srba, koja nije zaživela. Srbi sa prostora Srema, Banata, Bačke pozivaju srpsku vojska da što pre pređe Savu i Dunav. Oduševljeno se očekuju oslobodioci, ističu srpska znamenja, slike kralja Petra, srpske zastave. Prethodno su stvoreni Narodni odbori u nizu mesta. Popodne 3. novembra, srpska vojska prelazi u Banat. Naređeno je zaposedanja prostora do linije Bela Crkva Vršac Temišvar, i deset kilometara istočno. Iz Šapca, 4. novembra, pripadnici Drinske divizije prelaze u Srem, ulaze u Klenak, potom u Mitrovicu. Zemun je oslobođen 5. novembra. Sledila su izviđačka odeljenja srpske vojske upućena put Rume, Mitrovice, Inđije. U Rumi je već postojala organizovana srpska vlast na čijem čelu se nalazio dr Žarko Miladinović. Tokom 7. novembra srpske trupe zaposedaju Surčin, Bečmen, Jakovo, Dobanovce, Jarak, Mitrovicu, Buđanovce, Rumu, Vrdnik, Irig, Inđiju. Drinska divizija dobila je naređenje da oslobodi Srem i prostor prema zapadu, do linije Baja, Osek, Bosanski Brod. Iz Sremskih Karlovaca, konjički eskadron Dunavske divizije ulazi u Petrovaradin. Odatle, ta formacija 9. novembra oslobađa Novi Sad.
Ulasku trupa pod vođstvom majora Vojislava Bugarskog, prethodio je te noći dolazak grupe koju je predvodio poručnik Boško Pavlović, iz zatočeništva. On je tokom noći zauzeo ključne pozicije u gradu, uoči ulaska majora Bugarskog. Pančevo je oslobođeno 8. novembra, 17. Bečkerek (od 1935. Petrovgrad) i Kikinda. Sombor i Subotica oslobođeni su 13. novembra. U Somboru je prethodno već postojalo Narodno veće Srba i Bunjevaca, a u Subotici Bunjevačko-srpski narodni odbor. Baranju je srpska vojska oslobodila 14. novembra. Usledilo je 1. decembra 1918. u Beogradu, proglašenje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, čime su ciljevi oslobođenja i ujedinjenja ostvareni. Godine 1929. zemlja je preimenovana u Kraljevina Jugoslavija. U skladu s novom upravnom podelom Vojvodina je tada postala sastavni deo novoobrazovane Dunavske banovine, sa središtem u Novom Sadu. Ogroman graditeljski i opšti uspon Novi Sad duguje upravo tom periodu. Jakov Jaša Tomić (1856 – 1922) novinar, pisac, svojevrsni naslednik Svetozara Miletića, ulogom na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu te 1918. podigao je sebi trajan spomenik u istoriji Srba. Dr Ignjat Pavlas te 1918. bio je potpredsednik Srpskog nacionalnog odbora i član delegacije koja je u Beogradu tražila da srpska vojska najbrže moguće uđe u Novi Sad i Bačku. Ugledni advokat, prvak Sokolskog pokreta u Bačkoj, osnivač planinarskih društava, veslačkog kluba, veliki srpski nacionalni borac, ubijen je januara 1942. tokom Novosadske racije.
